Online vergaderingen en evenementen (videoconferenties, webinars) worden steeds vaker gebruikt als alternatief voor face-to-face vergaderingen en evenementen, onder andere door de coronapandemie. Ze hebben voordelen maar ook nadelen. Zo kunnen ze, als ze te vaak voorkomen en te lang duren, tot vermoeidheid en een gevoel van uitputting leiden.
In de literatuur spreekt men over “Zoom fatigue”, ofwel “Zoomvermoeidheid”, vernoemd naar de bekende applicatie voor online vergaderingen. Over het fenomeen zijn al verschillende artikels en documenten verschenen. Recent ook door de ‘Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung’ (DGUV), die een gebundelde praktische gids en checklist uitbracht. Hieronder een beknopt overzicht van een aantal van deze documenten in binnen- en buitenland.
Enkele berichten en onderzoeken
In april 2020 verschenen de eerste artikels over Zoomvermoeidheid in de Engelstalige pers:
- ‘National Geographic’: ‘Zoom fatigue’ is taxing the brain. Here's why that happens
- ‘Harvard Business Review’: How to Combat Zoom Fatigue
- ‘British Broadcasting Corporation’ (BBC): The reason Zoom calls drain your energy
In juli 2020 verscheen in het magazine ‘Forbes’ volgend artikel met tips (in het Engels): Three Cures For Virtual Meeting Fatigue, According to New Microsoft Research.
Het Duitse ‘Institut für Beschäftigung und Employability’ (IBE) organiseerde in september 2020 een bevraging bij 400 deelnemers onder hoger kaderpersoneel. Lees het bericht hierover in het Engels en het Duits op de website van het IBE: Zoom fatigue - A study by the Institute for Employment and Employability IBE.
In december 2020 werd deze bevraging hernomen bij 330 deelnemers onder hoger kaderpersoneel. Lees het bericht hierover in het Engels en het Duits op de website van het IBE: Zoom-Fatigue Study Phase 2.
Onderzoekers van de Universiteiten van Stanford (onder andere door onderzoeker Jeremy N. Bailenson) en Göteburg (onder andere door onderzoekster Géraldine Fauville) waren één van de eersten die een dieper onderzoek deden bij 10.000 deelnemers over Zoomvermoeidheid en enkele theoretische non-verbale mechanismen. Zij kwamen in februari 2021 naar buiten met hun onderzoek. Ze ontwikkelden ook de 15-punten-“Zoom Exhaustion & Fatigue Scale” (ZEF-schaal), met vragen over algemene, visuele, sociale, emotionele en motivationele vermoeidheid.
De onderzoekers identificeerden 4 factoren die bijdragen tot Zoomvermoeidheid:
- Overdreven veel oogcontact van dichtbij
- Voortdurend naar zichzelf kijken
- Beperkte mobiliteit
- Hoge cognitieve belasting
Het onderzoek kan in het Engels gedownload worden via de website van de Universiteit van Stanford: Nonverbal Mechanisms Predict Zoom Fatigue and Explain Why Women Experience Higher Levels than Men.
Verdere informatie hierover is beschikbaar in het Engels via volgende links:
- ‘Stanford News’: Four causes for ‘Zoom fatigue’ and their solutions;
- De eerste versie van het onderzoek door Jeremy N. Bailenson met een latere update, via de website van ‘Technology, Mind, and Behavior’ (TMB): Nonverbal Overload: A Theoretical Argument for the Causes of Zoom Fatigue · Volume 2, Issue 1.
Omtrent dit onderzoek verschenen er enkele afgeleide artikels in verschillende talen:
- In het Nederlands:
- Kennislink (Nederland): ‘Zoom fatigue’: bekaf na je online meeting
- Schoolit: Uitgeput na dag op Zoom? Dit is oorzaak van 'zoom-fatigue'
- Beroepziekten.nl: Zoom-moeheid: Waarom video-vergaderen zo uitputtend is
- Prevent (volledig artikel enkel toegankelijk voor leden): Wat veroorzaakt Zoom fatigue en hoe kan het gemeten worden?
- In het Frans:
- ‘Blog du moderateur’: Zoom fatigue: l’université Stanford explique le phénomène et donne des solutions
- ‘Santé Magazine’: "Zoom fatigue": quatre raisons qui l’expliquent et comment y remédier?
- ‘Preventica’: Ce nouveau phénomène appelé "Zoom fatigue"
Bijna gelijktijdig met dit onderzoek verscheen volgend artikel in het Engels op de website van de ‘American Psychological Association’ (APA): Videoconference fatigue? Exploring changes in fatigue after videoconference meetings during COVID-19. Het onderzoek verzamelde ieder uur gedurende 5 werkdagen kwalitatieve data van 55 medewerkers die telewerkten.
Later volgden nog studies waarbij de nadruk werd gelegd op de camera’s en niet de meetings die Zoomvermoeidheid veroorzaken. Deze alternatieve visie wordt uitgelegd in het Engels in volgend artikel op de website van de universiteit van Georgia (Verenigde Staten): Cameras, not meetings, cause Zoom fatigue. Het artikel verwijst naar een studie van de APA, die beschikbaar is in het Engels op de website van de APA: The fatiguing effects of camera use in virtual meetings: A within-person field experiment.
In volgend artikel in het Engels van de ‘Harvard Business Review’ wordt naar dezelfde studie verwezen Research: Cameras On or Off?.
In de loop van 2021 verscheen hierover ook informatie op de populaire gezondheidssite gezondheid.be: Zoom-moeheid: Waarom video calls zo uitputtend zijn.
Publicatie “Zoom fatigue” van de DGUV
De ‘Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung’ (DGUV) heeft eind 2021 een praktische gids en checklist gepubliceerd om aan te zetten tot zorgvuldige reflectie over het eigen gedrag bij de voorbereiding en het voeren van online vergaderingen.
De gids is beschikbaar in het Duits via de website van de DGUV: Praxishilfe „Zoom-Fatigue“.
De gids is deels gebaseerd op het hogervermelde onderzoek van de Amerikaanse universiteit van Stanford en de Zweedse universiteit van Göteborg en het Duitse ‘Institut für Beschäftigung und Employability’ (IBE).
Het advies is als volgt:
- voorbereiding van de online meetings:
- zorg ervoor dat hardware en software naar behoren werken vóór de vergadering,
- ga vooraf na of het echt nodig is om aan een online vergadering deel te nemen en of bijvoorbeeld een telefoongesprek geen goed alternatief is,
- plan online vergaderingen altijd korter dan face-to-face vergaderingen;
- tijdens de online meetings:
- zorg voor een goede moderatie/moderator,
- neem pauzes tijdens de vergadering en tussen de meetings,
- wijzig de schermweergave of zet de camera uit.
Er zijn ook randvoorwaarden aan verbonden, zoals het creëren van een gezonde werkplek, veiligheids- en gezondheidsvaardigheden ontwikkelen en een gezondheidsbevorderende bedrijfscultuur verder ontwikkelen.
In Eurogip verscheen hierover volgend artikel in het Frans: lutter contre la fatigue des événements en ligne.
Technostress en deconnectie
Fenomenen als technostress en deconnectie zijn nauw verbonden met Zoomvermoeidheid. Op deze BeSWIC website zijn hierover in het verleden volgende berichten verschenen:
- Technostress: een nieuw psychosociaal risico?
- Recht op deconnectie voor federale ambtenaren | Beswic
Bekijk voor meer informatie het thema Telewerk op BeSWIC.
Ludieke actie
Het woord “Zoomvermoeidheid” kwam al aan bod bij de letter Z in het eerste corona-alfabet van Danny De Baere, adviseur bij de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid) en lid van de Prebesredactieraad. Het woord verscheen in Veiligheidsnieuws 208 van Prebes.
Het volledige alfabet (enkel in het Nederlands) kan via deze de website van Prebes gedownload worden: Het Corona-alfabet.
Later volgden nog 3 andere alfabeten over de coronaperiode, waarbij de laatste zal verschijnen in Veiligheidsnieuws 214 van maart 2022.