Alcohol en drugs

Tal van mensen krijgen in het dagelijkse leven en op het werk te maken met het gebruik van alcohol, drugs of van psychotrope geneesmiddelen. Hoewel het thema nog taboe kan zijn, leren de praktijken van bepaalde bedrijven of instellingen ons dat het mogelijk is om deze problematiek het hoofd te bieden.

Volgens Frone (2013) spreekt men van werkgerelateerd druggebruik wanneer alcohol en andere drugs worden gebruikt:

  • voorafgaand aan het werk maar met mogelijke impact op het werk (bv. zwaar alcoholgebruik de avond voordien);
  • tijdens de pauze of lunch;
  • tijdens het werk zelf;
  • gedurende werkgerelateerde gelegenheden (bv. bij recepties);
  • net na het werk (bv. een “afterdrink” op vrijdagnamiddag).

Alcohol, cannabis en psychoactieve geneesmiddelen (slaapmiddelen, kalmeermiddelen, antidepressiva en pijnstillers) zijn de drugs die de actieve bevolking het vaakst gebruikt. Deze producten worden soms tegelijk ingenomen wat de wederzijdse effecten ervan kan versterken. Andere, minder courante drugs zijn cocaïne, amfetamines en ecstasy.

Het occasioneel of herhaaldelijk gebruik van de hierboven vernoemde producten vormt een gevaar voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers:

  • het risico op arbeidsongevallen neemt toe;
  • de kwaliteit van het werk en de productiviteit dalen;
  • er kunnen problemen optreden met de collega’s die de sfeer op het werk schaden;
  • het absenteïsme neemt toe.

In de ergste gevallen kan het gebruik van alcohol en drugs leiden tot werkverlies of vroegtijdig overlijden.

De impact van alcohol- en drugsgebruik kan enorm zijn voor de betrokkene maar ook voor zijn collega’s, de organisatie of de samenleving. Het is dus zeer belangrijk om dergelijke situaties te voorkomen en op tijd in te grijpen.

De werkgever beschikt over verschillende middelen om problematisch alcohol- of drugsgebruik te voorkomen. Zo zijn er de volgende regelgevingen:

  • de wetgeving betreffende het welzijn op het werk (openbare en privésector);
  • de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 100 (CAO 100) (privésector).

Alcohol- en druggebruik in cijfers (2016)

In 2016 peilde een grootschalig onderzoek naar het gebruik van alcohol, psychoactieve medicatie, en illegale drugs bij 5700 Belgische werknemers. In 2019 werden ook de negatieve gevolgen op het werk onderzocht.

Van de ondervraagde werknemers dronk 83% alcohol in de loop van het jaar voordien. Daarvan bleek…

  • 37,2% meer dan één keer per week alcohol te drinken en 11% vier of meer keer per week alcohol te drinken.
  • 35,4% minstens 3 tot 4 standaardglazen per dag te drinken en 11,4% minstens 5 tot 6 standaardglazen per dag te drinken.
  • 47,1% van de mannen en 25% van de vrouwen meer dan 14 standaardglazen per week te drinken. Dat is een stuk meer dan de aanbevolen hoeveelheid van maximaal 10 standaardglazen per week.
  • 39,1% op basis van de AUDIT-C score een indicatie te hebben van een drankprobleem. Het gaat significant vaker om hoogopgeleide werknemers en mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar.
  • 12,2% hiervan zelf negatieve effecten op het werk te ervaren. Dit uit zich in onregelmatig presteren, conflicten met collega’s, sancties van de werkgever, te laat komen op het werk, afwezigheid op het werk, ongevallen op het werk en ongevallen op weg naar of van het werk.

Wanneer gevraagd werd naar illegaal drugsgebruik, gaf 7,4% van de werknemers aan het afgelopen jaar cannabis gebruikt te hebben, en 2,8% een andere illegale drug. Daarnaast bleek…

  • 1,4% van de werknemers cocaïne te hebben gebruikt, 1,1% van de werknemers ecstasy te hebben gebruikt en 0,6% van de werknemers speed te hebben gebruikt.
  • het significant vaker om mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar en om alleenstaanden te gaan.
  • 15,2% van de werknemers die een illegale drug gebruikt, zelf negatieve effecten op het werk te ervaren.

Uit de bevraging bleek 17,1% van de werknemers in het afgelopen jaar voorgeschreven psychoactieve medicatie te hebben ingenomen. Hiermee is België een van de koplopers in Europa. Bovendien bleek…

  • 9,3% van de bevraagde werknemers een slaapmiddel te hebben gebruikt, 8% een antidepressivum en 5,5% een kalmeermiddel.
  • het significant vaker om vrouwen (20,1%) dan om mannen (13,3%) te gaan.
  • 17,6% van de werknemers die psychoactieve medicatie gebruikt hiervan zelf negatieve effecten op het werk te ervaren.

(Bron: Lambrechts MC, Vandersmissen L, Godderis L. Alcohol and other drug use among Belgian workers and job-related consequences. Occup Environ Med. 2019 Sep;76(9):652-659. doi: 10.1136/oemed-2019-105690. PMID: 31413187; PMCID: PMC6824612.)

Goede praktijken

  • Alcoholproject: sensibilisatie en preventie op het werk - Securex E.D.P.B. (Antwerpen)

    Vroegdetectie en interventie van risicovol alcoholgebruik in het bedrijfsleven: een project van systematische sensibilisatie, vroegtijdige identificatie en korte interventie in de bedrijfsgeneeskunde, gekoppeld aan de introductie van een structureel alcoholbeleid in middelgrote en grote ondernemingen.
  • Dexia stelt preventief alcoholbeleid op

    Vanaf 1 april 2010 moeten alle Belgische ondernemingen een preventief alcohol- en drugbeleid hebben. Bij Dexia besloot men niet tot op het laatste nippertje te wachten, en werd het alcoholbeleid al enige tijd geleden ingevoerd.

Alcohol en drugs - Externe documentatie

Website QADO.be (VAD - België)

De sector werk van de « Vereniging voor Alcohol- en andere drugproblemen » (VAD) heeft een website opgezet met alle informatie over het thema alcohol en drugs op het werk.

Op de website vind je juridische informatie o.a. over CAO nr. 100, maar ook testen en verplichtingen van werknemers en werkgevers, cijfers, contextuele informatie over problematisch gebruik van alcohol en andere drugs en de gevolgen ervan op het werk.

Daarnaast reikt Qado.be de organisaties, stap per stap, pistes aan voor een effectief alcohol- en drugsbeleid, met objectieve informatie, praktische adviezen, een opleidingsaanbod, campagnemateriaal en praktische ervaringen van verwante organisaties. Website: www.qado.be

Vereniging Le Pelican (België)

Le Pélican is een vzw die zich richt tot iedereen die gebruikt, misbruikt of afhankelijk is van alcohol, drugs, medicijnen of kans- en geldspelen. De dienst staat ook mensen bij uit de omgeving van de gebruikers . Le Pélican biedt ook begeleiding op gebied van alcohol en drugs voor ondernemingen en administraties.

Meer informatie op de website van de vereniging Le Pelican

Infor-Drogues

Deze vereniging verstrekt informatie, hulp, advies aan eenieder die op om het even welke manier, van kortbij of van ver geconfronteerd wordt met de drugsproblematiek.

Meer informatie op de website van Infor-Drogues: www.infordrogues.be

Dossier Addictions  (INRS - Frankrijk)

Dit dossier omvat informatie over verslaving, over de risico’s op het werk en de effecten op de gezondheid, tools, publicaties en nuttige links.

Zie de Franstalige website van de INRS: Dossier addictions

Website van het Europees project ‘Maximising employee performance by minimising the impact of substances in the workplace’ (Mepmis)

Via deze website wil het project de kleine en middelgrote ondernemingen (KMO’s) ondersteunen om een beleid op te zetten rond het gebruik van alcohol en drugs op de werkvloer. Op de website vind je verschillende bronnen (publicaties, tools e-learning…) rond dit thema.

Deze verschillende bronnen zijn beschikbaar in het Engels en in het Nederlands op de website Memphis.

Alcohol en drugs - Sensibiliseringsmateriaal

Video « HOE PRAAT JE EROVER ? Aflevering 2 : het vraagstuk alcohol aankaarten tijdens een raadpleging » (Promo Santé et Médecine générale - 2015)

Doel van deze video bestaat erin over hoe je het thema alcohol- en drugsgebruik kan aankaarten tijdens een consultatie bij de huisarts.

De Franstalige video is beschikbaar op YouTube: Comment en parler? Episode 2 : aborder la question de l'alcool, au cours d'une consultation

Alcohol en drugs - Tools

Q-ADO 2.0: Vragenlijst Alcohol- en Drugbeleid in de Organisatie (VAD – België)

Q-ADO 2.0 is een tool ontwikkeld door de « Vereniging voor Alcohol- en andere drugproblemen » (VAD). Het is een online vragenlijst die de organisaties helpt met het uitwerken van een alcohol- en drugsbeleid. Q-ADO is geschikt voor alle organisaties: zowel de grote als de kleine en dit zowel in de privé- als in de openbare sector.

Q-ADO brengt in kaart hoe een organisatie op dit ogenblik omgaat met het thema alcohol en drugs. De organisatie verneemt of haar beleid voldoet aan de vereisten van cao nr. 100. De organisatie die de vragenlijst invult krijgt onmiddellijk een overzicht en een feedback van haar antwoorden evenals adviezen voor een succesvol alcohol- en drugsbeleid.

Meer informatie over deze tool vind je op de Nederlandstalige website van de VAD: https://qado.be/.

Alcohol en drugs - Publicaties

Alcohol en andere drugs – Reeks Psychosociale risico’s (FOD WASO – België - 2012)

Deze publicatie is gratis toegankelijk en downloadbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Alcohol en andere drugs: handleiding voor een preventiebeleid op het werk – Psychosociale risico’s

Een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming – In overleg werken aan preventie (Nationale Arbeidsraad – België - 2009)

Deze brochure van de Nationale Arbeidsraad (NAR) opgesteld in samenwerking met alle sociale partners, doelt op het ondersteunen van de ondernemingen bij het uitvoeren van een preventief alcohol- en drugsbeleid dat aansluit op een modern human resourses beheer.

De brochure « Een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming – In overleg werken aan preventie » is beschikbaar op de website van NAR, rubriek Brochures.

Rapport « Alcohol in de Europese Unie: consumptie, schadelijkheid en aangenomen strategieën » (WGO - 2012)

Het Europees bureau van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) heeft een rapport gepubliceerd over alcoholconsumptie, de gevolgen ervan op de gezondheid en de mogelijkheden om het schadelijk karakter ervan te beperken. Het rapport biedt de Europese wetgevers en andere geïnteresseerde personen informatie voor het opzetten van acties die mikken op het verminderen van de schade aan de gezondheid en aan de maatschappij door excessieve consumptie.

Het rapport is in Engelse versie beschikbaar op de website van de WGO: Alcohol in de Europese Unie. Consumptie, schadelijkheid en aangenomen strategieën

Parlementaire vragen

  • 1331 Kamer - Controles op alcohol en verdovende middelen bij het spoorpersoneel

  • 2417 Kamer - Dronken werknemers op de werkplek

  • 198 Kamer - Het preventief alcohol- en drugsbeleid van ondernemingen

  • 544 Kamer - Preventief alcohol- en drugsbeleid van ondernemingen

Onderzoeken

  • Europees rapport over alcoholgebruik op het werk en productiviteit

    Het rapport "Alcohol, work and productivity" van de wetenschappelijke groep van het Europees forum Alcohol en gezondheid bevat een wetenschappelijke stand van zaken over het verband tussen problematisch drinkgedrag en productiviteit op de werkplek. Ook gegevens over de effectiviteit van acties om alcoholproblemen via het werk aan te pakken zijn erin opgenomen. Het rapport geeft ook concrete voorbeelden van acties op de werkvloer.
  • DRUID: rijden onder invloed van drugs, alcohol en geneesmiddelen

    Het Europees project DRUID staat voor “Driving under the Influence of Drugs, Alcohol and Medicines”. De bedoeling ervan is om het onveilig rijden onder invloed van drugs, alcohol en geneesmiddelen op een meer geïntegreerde manier aan te pakken.
  • Europees rapport over alcohol- en druggebruik op het werk

    Het ‘European Working Conditions Observatory’ (EWCO) van de Europese stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (Eurofound) heeft een rapport gepubliceerd over het gebruik van alcohol en drugs op de Europese werkvloer.
  • 2015 - Gebruik van alcohol, illegale drugs en slaap- en kalmeringsmiddelen in de bevolking

    Gebruik van alcohol, illegale drugs en slaap- en kalmeringsmiddelen in de bevolking.

Alcohol en drugs - Regelgeving

Algemene regelgeving

  • Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, en titel 2  over de algemene beginselen betreffende het welzijnsbeleid van boek I van de codex over het welzijn op het werk
  • Titel 4 betreffende de maatregelen in verband met het gezondheidstoezicht op de werknemers van boek I van de codex
  • Wet van 28 januari 2003 betreffende de medische onderzoeken die binnen het kader van de arbeidsverhoudingen worden uitgevoerd

Specifieke regelgeving

  • Collectieve arbeidsovereenkomst nr. 100 van 1 april 2009 betreffende een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming

    Deze CAO geldt enkel voor de privésector maar kan dienen als inspiratiebron voor de openbare sector.

Meer informatie over dit thema en de regelgevende teksten zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Algemene beginselen > Preventief alcohol- en drugsbeleid op de werkvloer

In de praktijk

  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...

Nieuws en evenementen

09.06.2023

Bevraging werkgerelateerd cocaïnegebruik

In het kader van een project rond cocaïnepreventie organiseert het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) een bevraging over...
Publicaties
Publicaties
20.06.2018

Nieuwe publicaties van EU-OSHA over e-retail en prestatieverhogende drugs

Twee nieuwe publicaties van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) gaan over werken in de toekomst en de ermee...
alcohol en drugs
alcohol en drugs
05.01.2018

Prevalentieonderzoek naar problematisch middelengebruik bij werknemers

De KU Leuven onderzocht het problematisch middelengebruik en de negatieve effecten ervan bij Belgische werknemers. Bij meer dan 5700 werknemers werd...