Kenmerken

Doorgaans zijn parameters en eenheden voor verlichting weinig gekend. De regelgeving gebruikt vooral de hieronder gedefinieerde verlichtingssterkte in lux om te bepalen of de verlichting al dan niet voldoende is voor de uit te voeren taak. De andere hieronder gedefinieerde parameters zijn belangrijk bij de conceptie en/of bijsturing van kunstmatige verlichting, bv. om verschillende types lampen te vergelijken.

Zichtbaar licht is een elektromagnetische straling met een golflengte tussen 400 en 760 nanometer, tussen ultraviolet (< 400 nm) en infrarood (> 760 nm) licht omvat het alle kleuren van de regenboog in uiteenlopende golflengten.

zichtbaar_licht.jpg

Een lamp zendt een bepaalde lichtstroom uit, uitgedrukt in lumen, en verspreidt licht in verschillende richtingen, uitgedrukt in candela.

lichtintensiteit.jpg

De hoeveelheid licht dat:

  • op een oppervlak valt = Verlichtingssterkte (uitgedrukt in lux);
  • door dat oppervlak wordt teruggekaatst = Luminantie (uitgedrukt in cd/m2).

De luminantie van een oppervlak kan geschat worden door: formule.jpg

waarbij:   E = de verlichting in lux

              r = de weerkaatsingscoëfficiënt van het oppervlak

vb.: E = 400 lux, r van de muur = 0,7 à L = 89 cd/m2

Het contrast tussen 2 oppervlakken wordt uitgedrukt door de verhouding van de luminanties van de 2 oppervlakken L1 en L2 (met L1 als hoogste luminantie).

Als L1/L2:

  • < 3, dan is de situatie ideaal;
  • < 10, dan is de situatie aanvaardbaar;
  • > 10, dan moet de situatie verbeterd worden.

De kleurtemperatuur duidt de chromatische kwaliteit van de verlichting aan. Het is de temperatuur aan dewelke een zwart lichaam gemaakt uit wolframdraad licht voortbrengt met dezelfde spectrale inhoud dan de overwogen verlichting.

  • 2700 K:  wit licht, zeer warm (bevat veel rood)
  • 3000 K:  wit licht, warm (roodachtig)
  • 4000 K:  wit licht, koel (wit)
  • > 5000 K:  wit licht, benadert het daglicht, zogenaamd koud (blauwachtig)

De kleurweergave (Ra, van 0 tot 100) geeft aan in welke mate een lichtbron de kleuren even natuurgetrouw als het daglicht weergeeft.

  • Ra = 91-100: zeer goed
  • Ra = 81-90: goed
  • Ra = 51-80: matig
  • Ra = < 51: slecht

Verlichting - Externe documentatie

Themadossier “Ergonomie, facetten en organisatie van de arbeid - Verlichting – ERG” (ASSTSAS - Canada)

Dat dossier is beschikbaar in het Frans op de website van de ‘Association paritaire pour la santé et la sécurité du travail du secteur affaires sociales’ (ASSTSAS): Dossiers thématiques > Ergonomie, aménagement et organisation du travail – ERG > Éclairage - ERG.

Verlichting - Tools

De SOBANE-strategie toegepast op verlichting (FOD Werkgelegenheid – België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico’s werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Zij omvat vier interventieniveaus: Opsporing (Screening), OBservatie, Analyse en Expertise.

De Sobane-strategie toegepast op verlichting is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Verlichting - Reeks SOBANE-strategie.

Fiche verlichting (FOD Werkgelegenheid – België)

Deze fiche bevat een synthese van aanbevelingen. Ze is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Arbeidsplaatsen > Basiseisen: Verlichting.

Normen (NBN - België)

De normen kunt u gratis raadplegen of aankopen bij het Bureau voor Normalisatie (NBN):

Software DIALux (DIAL GmbH – Duitsland)

DIALux is een gratis berekeningstool voor een verlichtingsinstallatie. De volledige software voor de professionele planning van de lichtinstallatie is ontwikkeld door DIAL en staat open voor armaturen van alle fabrikanten. De software is uitgewerkt door planners voor planners.

Meer informatie in het Engels op de website van DIAL: Lighting design software DIALux

Verlichting - Publicaties

Verlichting - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2006)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico’s werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Zij omvat vier interventieniveaus: Opsporing (Screening), OBservatie, Analyse en Expertise.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Verlichting - Reeks SOBANE-strategie.

Publicaties van het INRS (INRS - Frankrijk)

Verschillende publicaties zijn in het Frans beschikbaar op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles’ (INRS):

Parlementaire vragen

  • 1223 Kamer (21/03/2023) - Gebruik van uv-licht in schoonheidsinstituten

  • 676 Kamer - Ledverlichting werkvloer

Verlichting - Regelgeving

Titel 1 met betrekking tot de basiseisen betreffende arbeidsplaatsen van boek III van de codex over het welzijn op het werk schrijft voor dat de werkgever op grond van de resultaten van een risicoanalyse vastlegt aan welke voorwaarden de verlichting van de arbeidsplaatsen, al dan niet in open lucht, en van de werkposten moet voldoen om ongevallen door de aanwezigheid van voorwerpen of hindernissen en om vermoeidheid van de ogen te voorkomen.

De werkgever die bij het bepalen van de voorwaarden inzake verlichting de vereisten van de normen NBN-EN 124 64-1 en NBN EN 124 64-2 toepast, wordt vermoed te hebben gehandeld in overeenstemming met de vereisten van het bovengenoemde KB van 10 oktober 2012.

Als de werkgever die normen niet wenst toe te passen, moet de verlichting tenminste beantwoorden aan de onderstaande verlichtingsvoorwaarden.

Arbeidsplaatsen waar werknemers bij het uitvallen van de kunstverlichting aan een verhoogd risico zijn blootgesteld, zijn uitgerust met een verlichting die bijdraagt tot de veiligheid van de personen die bezig zijn met een mogelijk gevaarlijke activiteit of zich in een mogelijk gevaarlijke situatie bevinden en die het hen mogelijk maakt een gepaste afsluitprocedure uit te voeren voor de veiligheid van de bediener en andere aanwezigen in het gebouw. De sterkte van die verlichting mag niet minder zijn dan 10% van de normaal vereiste verlichtingssterkte voor de betreffende taak.

Op de werkposten is de gemiddelde verlichtingssterkte van het werkvlak voldoende voor de uit te voeren taken. Die gemiddelde verlichtingssterkte wordt gemeten op het werkvlak of, bij afwezigheid van een werkvlak, op een horizontale hoogte van 0,85 meter van de grond. Ze bedraagt ten minste:

  • 200 lux voor refter, kleedkamer, wasplaats, landbouwactiviteiten, brouwerij, ruw assembleerwerk;
  • 300 lux voor bakkerij, machinewerk, middelmatig precies assembleerwerk, fruit sorteren, wasserij, lassen, garage, receptie, kopieerwerk, kinderopvang, klaslokaal, auditorium, sporthal;
  • 500 lux voor EHBO-lokaal, laboratoria, controleruimten, precisie machinewerk, fijn assembleerwerk, autoassemblage, keuken, slachthuis, productcontrole, kapsalon, schoenmakerij, boekbinderij, drukkerij, spinnerij, weverij, houtbewerking, kantoorwerk, vergaderzaal;
  • 750 lux voor glasbewerking, materiaalinspectie, precisie-assemblage, naaiwerk, verfspuiten, technisch tekenen;
  • 1000 lux voor precisiewerk, kleurinspectie, juweelproductie, medisch onderzoekslokaal.

Op plaatsen die enkel dienen voor verplaatsingen is de verlichtingssterkte gemeten op de vloer ten minste:

  • 5 lux voor kolenopslag, houtopslag, stapelplaatsen met occasioneel verkeer, buiten gelegen doorgangen voor voetgangers, parking;
  • 10 lux voor algemene verlichting van havens, risicovrije zones in de petrochemie en gelijkaardige industrieën, opslag van verzaagd hout, wegen voor traag verkeer (minder dan 10 km per uur) van bijvoorbeeld fietsen of heftrucks;
  • 20 lux voor auto- en containeropslagplaatsen in havens, normaal autoverkeer, in- en uitritten van parkings;
  • 50 lux voor industrieterreinen, opslagzones buiten, risicogebieden in havens, olieopslagtanks, koeltorens, pompgemalen, waterzuiveringsinstallaties, plaatsen voor laden en lossen, materiaalbehandeling in havens, bouwwerf, opslaghal zonder manueel werk;
  • 100 lux voor verplaatsingszones in het bedrijf, gangen, trappen, liften, magazijnen.

Meer informatie daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Arbeidsplaatsen  > Basiseisen, onder subtitel Verlichting.

In de praktijk

  • Checklist voor de veiligheid en het welzijn van de werknemer-fietsgebruiker

    In februari 2024 publiceerden de Secretariaten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Nationale Arbeidsraad (NAR) een checklist voor de werknemer-fietsgebruiker. De publicatie doet een aantal verplichting met betrekking tot het gebruik van de fiets op en op weg naar het werk uit de...
  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...
  • Psychosociale risico’s (PSR) / Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

    Europees project UniSAFE "Stop gendergerelateerd geweld in de academische wereld”

    Het Europese project UniSAFE "Ending gender-based violence in academia" heeft een reeks tools klaar om aan de slag te gaan bij het aanpakken van ongewenst gedrag in de academische wereld...
  • Belgisch focal point EU-OSHA

    Oproep tot het inzenden van nominaties voor de Awards voor goede praktijken van EU-OSHA

    De Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, georganiseerd door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points, zijn een erkenning voor organisaties die een uitstekende en innovatieve bijdrage hebben geleverd aan veiligheid...
  • OIRA / Risicoanalyse

    OiRA in België: ontdek de nieuwe functies

    Op 10 november 2023 organiseerde het Belgisch Focal Point van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) een colloquium rond het 10-jarig bestaan in België van OiRA, de tool voor een online interactieve risicoanalyse.

Nieuws en evenementen

16.11.2023

Nieuwe praktijkgids voor verlichting van binnenwerkplekken

Het Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde (BIV) heeft samen met Volta een nieuwe praktijkgids uitgewerkt voor verlichting van binnenwerkplekken...
27.09.2017

Op de blog: de impact van licht op de werkvloer

Hoeveel licht heeft men nodig om goed te kunnen werken? Wat is de invloed van lichtcomfort op de productiviteit en de biologische klok van de...
logo_fod.jpg
18.04.2016

KB wijzigt basiseisen voor verlichting en verluchting op arbeidsplaatsen

Op 14 april 2016 publiceerde het Belgisch Staatsblad het koninklijk besluit van 25 maart 2016 tot wijziging van het koninklijk besluit van 10 oktober...