Elke werkgever is verplicht om de risico's op de werkplek te analyseren. Hij moet vervolgens een preventiebeleid opstellen dat erop gericht is deze risico's te beperken of te vermijden. Het stappenplan voor acties rond musculoskeletale aandoeningen (MSA) berust op een reeks opeenvolgende stappen en houdt rekening met verschillende objectieve en subjectieve elementen van het werk die te maken hebben met de aard van het werk, de arbeidsomstandigheden, de arbeidsorganisatie, de kenmerken van de werknemers, ...

Meer informatie over dit onderwerp vindt u in de rubriek Welzijnsbeleid > Risicoanalyse.

De risicoanalyse, een onderdeel van het dynamisch risicobeheersingssysteem, gebeurt op het niveau van de organisatie in haar geheel, van elke groep van werkposten of functies en van het individu zelf. De risicoanalyse bestaat uit drie fasen:

• het identificeren van gevaren;
• het vaststellen en nader bepalen van risico's;
• het evalueren van risico's.

In het kader van MSA moet een analyse van de taken uitgevoerd worden op basis van een ergonomische benadering. Zo kunnen problemen opgespoord worden die verband houden met de arbeidsomstandigheden of het ontwerp van werktuigen of machines.

De risicoanalyse op basis van een ergonomische benadering is een 'globale' aanpak aangezien alle aspecten van het werk en alle menselijke factoren in rekening worden genomen.

Deze benadering is ook 'participatief' aangezien alle betrokken personen ingeschakeld worden bij de risicoanalyse, in het zoeken naar oplossingen en het implementeren van technische en organisatorische aanpassingen.

De benadering is gebaseerd op de inzameling en interpretatie van objectieve en meetbare (externe en interne werkbelasting) gegevens alsook subjectieve gegevens (ervaringen van de werknemer).

Externe werkbelasting (beperkingen)

De externe werkbelasting wordt bepaald door de taak en de doelstellingen die men wil bereiken, de verwachte resultaten en de kwaliteit die men wil behalen.

Het meten van de externe werkbelasting kan aan de hand van verschillende methodes:

• checklists die verschillende aspecten meten, zoals de taken, de arbeidscycli, de uitgeoefende kracht, de beweging, de organisatie van de arbeid, de werkomgeving, de werkruimte, de werkmethode/techniek;
• meting van omgevingsparameters (verricht en geïnterpreteerd door specialisten): analyse van de trillingen, van de verlichting, van de klimatologische omstandigheden.
• analyse van de lichaamshouding: deze analyse maakt gebruik van verschillende technieken zoals de video-analyse of de driedimensionale analyse van houding en beweging (wat een berekening toelaat van de hoeken, de snelheid en de versnellingen ter hoogte van de gewrichten).

Interne werkbelasting

De interne werkbelasting is de lichamelijke reactie op de externe werkbelasting. Ze hangt af van de kenmerken en vaardigheden (fysieke, cognitieve, psychologische) van de werknemer.

Om een objectief beeld te krijgen van hoe werknemers reageren op externe werkbelasting, kan men een reeks fysiologische metingen verrichten. De fysiologie onderzoekt de rol, de werking en de mechanische, fysische en biochemische werking van organismen en hun onderdelen (organen, weefsels, cellen en organellen). De fysiologie bestudeert ook de interactie tussen levende organismen en hun omgeving.

Voor de fysiologische metingen (b.v. het meten van de lichamelijke belasting door het meten van de hartslag) wordt een beroep gedaan op gespecialiseerde apparatuur; de meetresultaten moeten door experten worden geïnterpreteerd.

Deze metingen verricht tijdens de arbeid leveren een beeld op van de vermoeidheidsgraad. Wanneer deze metingen in verband worden gebracht met een gedetailleerde taakanalyse, kan men over het algemeen uitmaken voor welke activiteiten er maatregelen moeten worden genomen. Vanuit het oogpunt van preventie en bijsturing is dit type van analyse dan ook bijzonder interessant.

Subjectieve gegevens

Het verzamelen van meningen en percepties van personen die het werk uitvoeren, vormt een belangrijke bron van informatie voor het opsporen van oorzaken van MSA. Het subjectieve aanvoelen van een persoon die het werk uitvoert, geeft een beeld van de belasting die gepaard gaat met het werk.

Gegevens over het ervaren van vermoeidheid of lichamelijke problemen worden ingezameld op een gestandaardiseerde manier. Het doel is om de kennis en ervaringen van de werknemers efficiënt te gebruiken. Tijdens het onderzoek zelf is het aangewezen om samen met de werknemers reeds naar mogelijke oplossingen te zoeken voor de problemen die aan het licht worden gebracht. Zo worden de werknemers op een positieve wijze betrokken bij het onderzoek naar mogelijke verbeteringen en is er minder weerstand tegen verandering.

Na de risicoanalyse, die het mogelijk maakt om risico's te identificeren en te evalueren, volgt een volgende fase. De prioriteiten moeten bepaald worden (waar is de noodzaak om in te grijpen het grootst) en anderzijds moet beslist worden welke preventiemaatregelen er zullen genomen worden op korte en lange termijn.

Deze maatregelen kunnen betrekking hebben op de taakinhoud, de machines/werktuigen/accessoires/producten gebruikt tijdens het werk, de werkorganisatie, de inrichting van de werkruimte, de werkomgeving, de werkmethode en de vorming van medewerkers. Bij het kiezen van preventiemaatregelen moet de werkgever de preventiehiërarchie volgen.

Preventiehiërarchie

Bij de keuze van de preventiemaatregelen, moet de werkgever een bepaalde logica volgen: de  preventiehiërarchie. Hij moet de voorkeur geven aan maatregelen bovenaan de hiërarchie.

• Eliminatie van het gevaar: verwijdering van het risico (bv. de werkpost aanpassen zodat geen draaiende of buigende bewegingen meer nodig zijn.)
• Substitutie van het gevaar: het gevaar wordt vervangen door een gevaar met andere eigenschappen, zodat het risico afneemt (bv. de lasten minder zwaar maken)
• Risico's verminderen door het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen
• Organisatorische maatregelen: opleiding, werkmethodes, procedures, voorafgaandelijk gezondheidstoezicht, werkvergunningen, …
• Schade verminderen door het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm's)
• Overige schadebeperkende maatregelen: EHBO, noodplan, ...

Opgelet. Elke preventiemaatregel kan het risico beïnvloeden of zelf ook een risico inhouden, waardoor beter een andere maatregel kan gekozen worden.

Preventiemaatregelen voor MSA

In het kader van MSA moeten de preventiemaatregelen gebaseerd zijn op volgende essentiële uitgangspunten.

•  Ergonomie: wetenschap die de relatie tussen de mens en zijn omgeving tracht te optimaliseren. Het doel is het werk aan te passen aan de fysieke en psychische mogelijkheden en beperkingen van de mens.
  • organisatie van het werk;
  • de inrichting van de werkplaatsen verbeteren;
  • de grijpafstand verkleinen;
  • de toegang tot de werkpost vergemakkelijken;
  • het gebruik en het verplaatsen van lasten vergemakkelijken;
  • arbeidsmiddelen aanpassen;
  • trillingen voorkomen.
• Bewegingen en lichaamshoudingen: mogelijk maken van bewegingen die het musculoskeletaal systeem sparen op het werk, maar ook in het dagelijkse leven.
• Lichaamsbeweging: het onderhoud en de verbetering van de fysieke conditie door stretchen ontspanningsoefeningen.

Meer informatie over dit onderwerp in:

• het thema “Ergonomie”
• de rubriek Welzijnsbeleid > Risicoanalyse