De problematiek van het welzijn op het werk is in de bedrijven vooral gekend door de wetgeving en de daarmee verbonden verplichtingen voor de werkgever. Effectief optreden is immers niet altijd gemakkelijk, zelfs al zijn er veel mensen in de ondernemingen bewust van de beroepsrisico’s en van hun menselijke en economische impact.

De SOBANE-strategie is één van de methodes voor een doeltreffend en duurzaam preventiebeleid in de ondernemingen. Die strategie wordt gratis aangeboden en verspreid door de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en werd ontwikkeld met de steun van het Europees Sociaal Fonds.

Het is een globale en participatieve methode. De talrijke tools die eruit resulteren, geven alle actoren van de onderneming de mogelijkheid om hun verantwoordelijkheid op te nemen teneinde beroepsgebonden risico’s te vermijden en deze preventie in alle aspecten van het sociale, organisatorische en economische leven van de onderneming te integreren.

Een globale oplossing: de SOBANE-strategie

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico’s werd ontwikkeld als hulpmiddel voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Zij omvat vier interventieniveaus (Opsporing (Screening), OBservatie, ANalyse, Expertise) en laat toe om op gestructureerde wijze de middelen en de competenties aan te wenden van de werknemers en zo nodig van specialisten (bij het Analyse niveau) en van experten (bij het Expertise niveau), rekening houdend met de complexiteit van de problemen.

De eerste niveaus, Opsporing en Observatie, zijn gebaseerd op een participatieve benadering die rekening houdt met de kennis van de betrokken werknemers over hun eigen arbeidssituatie. De werknemers worden ertoe aangezet om over de problemen en de mogelijke oplossingen na te denken.

De Analyse en Expertise niveaus worden zo nodig aangewend voor de moeilijk in te schatten en op te lossen problemen. Die worden grondig onderzocht door specialisten (preventieadviseurs) en experten (bv. universiteitsprofessoren). Hun technische en wetenschappelijke kennis en hun terreinervaring zijn een aanvulling bij de praktische kennis van de werknemers over hun werksituatie.

De algemene brochure “SOBANE-strategie en opsporingsgids DEPARIS” beschrijft in detail de strategie en zijn basisprincipes:

• De voorrang gaat naar preventie en aanpassing van het werk aan de mens.
• De beschikbare competenties van werknemers, preventieadviseurs en deskundigen zijn complementair.
• De werknemer moet de hoofdactor zijn en niet het voorwerp van preventie.
• Alle problemen zijn met elkaar verbonden en de analyse van de arbeidssituaties moet globaal zijn.
• De preventie beoogt een optimaal welzijn en een optimale productiviteit en niet alleen de naleving van wetten.
• De preventie kan starten van zodra de risico’s zijn gekend: de kwantitatieve evaluatie kan men later uitvoeren.
• De preventietools moeten worden ontwikkeld voor de KMO’s, waar meer dan 60% van de werknemers werken maar waar weinig of geen interne preventieadviseurs beschikbaar zijn.

Een PowerPointpresentatie presenteert de essentiële punten van de SOBANE-strategie. De pdf versie van deze presentatie is beschikbaar:

• 1 dia per pagina (PDF, 5.96 MB)
• Handout's (6 dia's per pagina) (PDF, 2.39 MB)

Het belang van een preventiestrategie voor risico’s

• De wet over het welzijn op het werk naleven betekent dat er voor alle personeelsleden een risicoanalyse wordt uitgevoerd.
• Een dynamisch risicobeheer opzetten om de risico’s van ongevallen en beroepsziekten en de ermee verbonden hoge kosten te verminderen. Dat leidt tot een betere werking van de onderneming en een beter welzijn van het personeel.
• Een participatiecultuur in de onderneming invoeren, rekening houdend met de grenzen van iedereen, zodat de personeelsleden echt kunnen meewerken aan hun preventie en die van hun collega’s.

Moeilijkheden die vaak voorkomen

De invoering van een dynamisch risicobeheer wordt wegens de omvang en de verscheidenheid van de materies bemoeilijkt:

• de veiligheid (elektriciteit, machines, brand, …);
• de fysische risico’s (lawaai, thermische omgeving, trillingen, …);
• de risico’s verbonden met gevaarlijke chemische producten en biologische agentia;
• de musculoskeletale aandoeningen (MSA);
• de psychosociale risico’s (PSR).

Vooral voor PSR en MSA blijkt dat het klassieke schema niet werkt, waar een expert de problemen tijdens een beperkte periode en in de plaats van de onderneming komt oplossen. Voor de KMO vormt een externe preventieadviseur een belangrijke financiële kost van zodra de opdrachten het takenpakket van het verplichte vaste bedrag overschrijden.

Tools

Om te beginnen: de Déparis-gidsen

De Déparis-gids behandelt de participatieve opsporing van risico’s die overeenkomt met het niveau “Opsporing” van de SOBANE-strategie. Tijdens een werknemersvergadering van twee uur worden problemen in de arbeidssituatie samen besproken en oplossingen voorgesteld. Dat laat toe om sommige situaties onmiddellijk te verbeteren en moeilijke problemen te identificeren.

De verschillende rubrieken van de Déparis-gids zijn een leidraad om de vergadering te leiden en het gesprek te begeleiden. De inhoud van die rubrieken werd voor talrijke sectoren en beroepen aangepast. Voor sommige grote ondernemingen zal men verschillende gidsen voor zeer verschillende arbeidssituaties hanteren.

Er bestaan momenteel 30 Déparis-gidsen.

Meer informatie en de gidsen zijn beschikbaar op BeSWIC, in de rubriek Opsporing per sector: Tools.

Voor hardnekkige problemen: de brochures per risicodomein

De Déparis-gids heeft niet tot doel om in een vergadering van twee uur alle moeilijkheden op te lossen. Voor sommige problemen worden er concrete en snel uitvoerbare oplossingen gevonden. Voor andere zal er meer tijd nodig zijn om de oplossingen verder uit te werken die tijdens de Déparis vergadering werden opgeworpen.

Men stapt dan over naar het tweede niveau van de Observatie, die ook tijdens een participatieve vergadering wordt uitgevoerd. Die Observatie focust op een bepaald specifiek probleem: lawaai, gevaarlijke chemische producten, brandrisico, een relatieprobleem, werkbelasting of stress.

Om de Observatie-vergadering te leiden, werden er tools ontwikkeld voor 15 risicodomeinen die in de vorm van brochures beschikbaar zijn. Die brochures omvatten ook nuttige instrumenten op het niveau van de Analyse om meer ingewikkelde problemen met behulp van een deskundige (preventieadviseur) aan te pakken. De deskundige zal in samenwerking met de onderneming een oplossing helpen zoeken, rekening houdend met de bedenkingen en de resultaten die tijdens de Observatie en Opsporing niveaus zijn geformuleerd.

Tenslotte geven die brochures meer uitleg over wat de betrokkenen op het terrein kunnen verwachten van de experten die op het niveau van de Expertise aanvullend zouden kunnen tussenkomen voor zeer ingewikkelde problemen, altijd in samenwerking met de actoren uit de vorige niveaus.

Er zijn 15 brochures per risicodomein.

Meer informatie over de Sobane methodes per risicofactor is beschikbaar op BeSWIC, in de rubriek Observatie – Analyse – Expertise per risicofactor: Tools > De Sobane methodes per risicofactor.

Bovendien zijn de tools op die website beschikbaar en kunnen ze vervolledigd en aangepast worden volgens de noden van de preventieadviseur en de realiteit van het terrein waarmee hij of zij wordt geconfronteerd.