Tijdens de eerste wereldoorlog (WOI) werden er niet enkel de eerste gifgasaanvallen uitgevoerd, maar in die periode heeft de Duitse bezetter ook een elektrische versperring van bijna 450 km langs de grens tussen België en Nederland geïnstalleerd. De dodendraad liep van het Zwin in Knokke tot de voorsteden van Aken. In dit artikel krijgt u een kort overzicht over de Dodendraad, enkele herdenkingen, andere muren en elektriciteitsdraden als afscherming en de gevaren van elektriciteit
Dodendraad
Historisch overzicht
De dodendraad kwam er omdat Duitse soldaten er niet in slaagden om de kilometerslange grens hermetisch af te sluiten.
In april 1915 startten Duitse geniesoldaten en vrijwillige Belgische werklieden met het installeren van de draad. Op diverse plaatsen begonnen ze met de bouw van losse stroken. De eerste stukken waren volledig klaar in juli 1915. Op 24 juli 1915 werd de draadversperring van stroom voorzien. De laatste stukken waren pas klaar medio 1916.
Het waren dennenhouten palen, waarop ze porseleinen isolatoren plaatsten om de stroomdraden aan te bevestigen. De versperring telde vijf of zes draden op een dertigtal centimeter van elkaar gespannen met een spanning van 2000 Volt. Ongeveer om de 2000 meter was er een elektrisch schakelhuis om de draad van stroom te voorzien en om bepaalde zones spanningsloos te zetten.
Er werden patrouilles gelopen die de opdracht kregen te vuren op alles wat bewoog. Schattingen spreken van meer dan 1000 doden. Allerlei technieken werden gebruikt om toch voorbij de dodendraad te geraken.
De mensen waren toen nog niet vertrouwd met de gevaren van elektriciteit. Het is bekend dat mensen de draden handmatig getest hebben, meestal met de dood tot gevolg. Er hingen witte borden, waarop in drie talen stond geschreven “Hoogspanningsleiding, levensgevaar!”. Priesters waarschuwden de gelovigen vanop de kansel voor de gevaren van de dodendraad. Leerkrachten deden hetzelfde in hun klas.
Lees meer over de dodendraad op deze websites:
- Den doodendraad
- Dodendraad.org
- Wikipedia: De_Draad
- De Eerste Wereldoorlog 1914 – 1918: De Dodendraad - de Draad des Doods
- Bunkergordel Bruggenhoofd Gent: De Dodendraad - Wereldoorlog I
- InfoNu - Kunst en Cultuur: WO I: de doodendraad
- VVV Drie grenzen: Het eerste ijzeren gordijn ? De elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens tijdens de eerste Wereldoorlog
- De publieke omroepzender RTBF: Le "Rideau de Fer" entre la Belgique et les Pays-Bas (1915-1918)
- Boter bij de vis – Landbouw, Voeding en Eerste Wereldoorlog: Landbouwers bij de Belgisch-Nederlandse grens tijdens WO I
Herdenkingen en voordrachten
Op verschillende plaatsen in het land wordt die gebeurtenis herdacht:
- HERDENKING 100 jaar Den Dodendraad
- 'Den dodendraad'- Groote Oorlog
- Gemeente Sippenaeken: Gedenksteen voor de slachtoffers van de dodendraad aan de Belgisch-Nederlandse grens
Professor Alex Vanneste heeft diverse voordrachten hierover gegeven. Een greep hieruit:
- VOR Conferentie : de dodendraad in WOI - Prof. Dr. Alex Vanneste
- Wereldoorlog I: De draadversperring
- WO I - DE DODENDRAAD
- De Dodendraad
- Voordracht De elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens tijdens de eerste wereldoorlog
- De elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens tijdens Wereldoorlog I (PDF)
- Lezing 'De Dodendraad' - Groote Oorlog
- Lezing: 'Wereldoorlog I: de draadversperring' op 8 mei in lokaal dienstencentrum
Publicaties en artikels
- 100 jaar '14-'18 (1): De dodendraad van 2.000 volt tussen België en Nederland
- Le premier «Rideau de fer»? La clôture électrisée à la frontière belgo-hollandaise pendant la Première Guerre mondiale (PDF)
- Médecins de la Grande Guerre - 350 km de clôture électrifiée entre la Belgique et les Pays-Bas. (Prof. Dr Vanneste A.)
- De dodendraad aan de grens te Kinrooi (PDF)
- De Doodendraad. De elektrische draadversperring aan de Oost-en Zeeuws-Vlaamse grens tijdens de Eerste Wereldoorlog
- Journal de campagne durant la guerre 1914 – 1918 (PDF)
- La ligne électrifiée sur la frontière hollando-belge (1915-1918)
- Le rideau de fer cesse de tuer
- De doodendraad
Oorlogskranten
Ter herdenking van WOI werden wekelijks rond een bepaald thema een oorlogskrant uit de periode van WOI uitgebracht:
- De Nederlandse edities liepen tussen 18 december 2013 en 20 december 2014: de oorlogskranten
- De Franse edities liepen tussen 17 april 2014 en 9 april 2015: les journaux de guerre
- Krant 10 van de Nederlandse reeks stond in het teken van de dodendraad: de oorlogskranten deel 10
- Een algemeen artikel over de oorlogskranten op pagina 20 tot 25 in het tijdschrift Science Connection, nr. 44, augustus- september 2014 (PDF)
Andere plaatsen in de wereld met een muur als afscherming
Ook op andere plaatsen in de wereld later in de geschiedenis werden soortgelijke muren of ‘gordijnen’ gebouwd. Denk maar aan de Berlijnse Muur, het ijzeren gordijn tijdens de koude oorlog, de muur in Cyprus (Nicosia), de muur in Palestina en recent de muur die men in Hongarije wil oprichten om migrantenstromen tegen te houden.
Artikels over die muren:
- Hongarije bouwt muur tegen migranten
- Israëlische Westoeverbarrière
- Cyprus: Nog een muur om neer te halen
- Berlijnse Muur
Ook diverse versterkingen en fortengordels, al of niet tijdens oorlogsperiodes, kunnen worden beschouwd als soortgelijke afschermingen. Denk hierbij aan de Chinese Muur of de Atlantic Wall in de 2e wereldoorlog. De Duitsers hebben ook tijdens de 1e wereldoorlog de Belgische kust militair versterkt; lees daarover meer in dit artikel “Beton in de duinen: de Duitse kustverdediging tijdens de Eerste Wereldoorlog (PDF)”
Sommige muren om volkeren te scheiden, zijn ondertussen verdwenen. Soms zijn er historische herdenkingen hiervan. Illustratief is het Canvasprogramma ‘Het IJzeren Gordijn’. In die roadmovie fietsen journalist Rob Heirbaut en Europa-kenner Hendrik Vos langs het IJzeren Gordijn, 25 jaar na de val van de Berlijnse Muur.
Andere toepassingen met elektriciteit
Draden voorzien van elektriciteit worden ook toegepast om dieren binnen een omheining te houden. Niet enkel om het eerder ongevaarlijk vee op een weide te houden, maar ook om bijvoorbeeld gevaarlijke dieren af te schermen van de bezoekers in de zoo. In bepaalde landen wordt ook elektrische draad gebruikt om zijn eigendom te beschermen.
Meer info over die toepassingen:
- Prévention des dégâts de gibier: la clôture électrique(PDF)
- Is electric fence safe for horses
- Deterring Bears with Electrified Fencing: A starter’s guide to constructing a front country electric fence (PDF)
- Electrified security fences
- Electric Fencing for Home Security (PDF)
Minder vredelievende doeleinden van elektriciteit is de elektrische stoel als uitvoering van de doodstraf in enkele federale staten van de Verenigde Staten of het bedwelmen en doden van dieren. De reglementaire context van die laatste toepassing is het koninklijk besluit van 16 januari 1998 inzake de bescherming van dieren bij het slachten of doden. Meer info daarover op de website van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO): Slachten
Koperdieven langs spoorwegen zijn ook al geëlectrocuteerd even als illegalen in de Kanaaltunnel die op een shuttletrein klauterden.
Gevaren van elektriciteit
Regelgeving
Er is een reglementair kader rond de gevaren van elektriciteit:
- de bepalingen van het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI)
- het koninklijk beluit van 4 december 2012 betreffende de minimale voorschriften inzake veiligheid van elektrische installaties op arbeidsplaatsen
- de regels van Synergrid, de federatie van de netbeheerders elektriciteit en aardgas in België.
Meer info over die 3 reglementen:
- Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie: Controle van de elektrische installaties
- Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: Elektrische installaties en AREI
- Synergrid: Technische voorschriften Elektriciteit
Tegelijkertijd zijn er ook publicaties daarover:
Aanduiding van elektrische gevaren
Het artikel 261 van het AREI bepaalt in welke omstandigheden waarschuwingsborden men moet gebruiken tegen de elektrische gevaren. In artikel 268, 7 van het AREI is er sprake dat op zorgvuldig gekozen plaatsen een handleiding wordt aangeplakt betreffende het toedienen van de eerste zorgen ingeval van een ongeval te wijten aan elektriciteit.
Het pictogram dat wijst op deze gevaren is volgens de norm ISO 7010 de “bliksemschicht” (gevaarlijke elektrische spanning: W012):
Meer info
- Artikels op deze website van het Belgisch kenniscentrum over welzijn op het werk BeSWIC over:
- WOI:
- Elektriciteit:
- Publicatie van het nationaal actiecomité voor veiligheid en hygiëne in het bouwbedrijf (navb): navb dossier nr. 95: Electriciteit op bouwplaatsen
- Het boek “Prikkeldraad” van Dick Wittenberg