06.07.2020

Het Europees vakbondsinstituut (ETUI) heeft editie 21 van zijn HesaMag tijdschrift gewijd aan het thema van de arbeidsomstandigheden van artiesten, kunstenaars en andere personen die creëren.

In dat nummer worden verschillende aspecten van kunst als werk en arbeid verkend. Als een collectief werk van vele, vaak onzichtbare medewerkers, dat over het algemeen onder precaire omstandigheden wordt uitgevoerd en waarbij psychische en fysieke risico's vaak over het hoofd worden gezien.

Lees er meer over op de website van ETUI:

Op 25 juni 2020 was er een webinar om dit nummer onder de aandacht te brengen. Meer info daarover is beschikbaar in het Engels op de website van ETUI, in de rubriek Events > Webinar: The real work of art. Launch of HesaMag#21.

Risico’s

Artiesten, kunstenaars en andere personen die creëren (in het Engels ook omschreven als ‘performers’) is een heterogene groep van personen die werkzaam zijn in de kunst- en cultuursector. Dit betekent dat de risico’s van deze diverse groep van personen sterk verschillend kan zijn.

Muzikanten zijn blootgesteld aan andere gevaren dan balletdansers. Zangers zijn blootgesteld aan andere risico’s dan beeldhouwers. Schrijvers en dichters zijn blootgesteld aan andere risico’s dan tekenaars of grafische vormgevers. Kunstschilders zijn blootgesteld aan andere risico’s dat grafitiekunstenaars. Toneelspelers die toneel spelen in zalen zijn blootgesteld aan andere gevaren dan artiesten in open lucht en straattheater. En ga zo maar verder.

Daarnaast zijn er ook nog de vele medewerkers in ondersteunende diensten.

Enkele van deze risico’s zijn:

  • overmatige geluidsblootstelling die kan leiden tot doofheid;
  • musculosceletale aandoeningen;
  • stemproblemen bij zangers;
  • gevaarlijke stoffen bij schilders of restaurateurs van kunstvoorwerpen;
  • stress.

Naast stress zijn er ook andere psychosociale risico’s die recent onder de aandacht zijn gekomen als gevolg van de #meToo-beweging. Dit bericht gaat over deze problematiek: Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector.

In Nederland is de belangenvereniging voor acteurs in 2021 gestart met een campagne om grensoverschrijdend gedrag aan te pakken. Dit is te lezen in het bericht: Het is tijd voor verandering.

Daarnaast zijn vele van deze artiesten niet in (vast) dienstverband als werknemer bij een werkgever, maar zijn ze zelfstandigen, freelancers, enz. waardoor zij arbeidsrechtelijk minder beschermd zijn en hierdoor in meer precaire arbeidssituaties terechtkomen.

Het gelegenheidswerk en andere nieuwe arbeidsvormen kwamen ook aan bod tijdens het Vlaamse interprovinciaal congres van 2018 over welzijn op het werk en in een rapport van de Europese Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (Eurofound): Gelegenheidswerk: kenmerken en implicaties.

Enkele van deze risico’s werden besproken tijdens een VUSA studiedag op 16 mei 2019 in Leuven. Sommige presentaties kunnen worden geconsulteerd op de website van de Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Arbeidsgezondheidskunde (VWVA): VUSA 2019: The art of occupational health.

Een goed referentiewerk is “Artists beware: the hazards working with all art and craft material and the precautions every artists and craftsperson should take care off” van Michaël McCann. Hij heeft ook hoofdstuk 96 “Entertainment and the Arts” van de “Encyclopedia of Occupational Health and Safety” van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) geschreven:

Verdediging van de belangen

Omwille van mogelijk precaire omstandigheden waar deze personen in terecht kunnen komen, behartigen bepaalde overkoepelende organisaties, zoals vakbonden en specifieke organisaties, hun belangen in bepaalde aspecten van individueel en collectief arbeidsrecht of in diverse andere domeinen van hun activiteiten (sociale zekerheid, juridische, administratieve, fiscale en financiële ondersteuning).

Enkele voorbeelden:

Sommige van die organisaties maken ook een jaarverslag van deze activiteiten, zoals in het Freelancer focus rapport van de Unie van Zelfstandige Ondernemers (Unizo): Freelancer focus 2019 (PDF, 2,49 MB).

Welzijnsorganisaties: Antwerp HeArts en anderen

Weinig organisaties zetten zich specifiek in voor de veiligheid en gezondheid van deze beroepsgroepen. Hieronder worden toch enkele opgesomd.

Antwerp HeArts (Healthcare for Artists) is het multidisciplinaire expertisecentrum voor de preventie en behandeling van klachten bij kunstenaars van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) en de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Antwerpen.

Meer info daarover is beschikbaar op de website van de Universiteit Antwerpen: Antwerp HeArts.

Zij organiseren ook periodiek een nascholing dans, muziek en geneeskunde. Sommige van deze presentaties zijn beschikbaar op de bijscholingspagina.

Ook het Franse Association Européenne Médecine des Arts en de Britisch Association for Performing Arts Medecin (BAPAM) houden zich in de omringende landen met welzijn voor deze beroepscategorieën bezig.

Op de website ‘Podiumkunsten’, opgericht door het paritair comité 304, is er een rubriek over arbeidsveiligheid: werken aan veiligheid.

Op de website van het Steunpunt voor Productionele, Ontwerpende en Technische krachten van de brede culturele sector (STEPP) is er een rubriek over arbeidsveiligheid: veiligheid.

Op de ‘mediarte’ website is er een rubriek over veiligheid en over welzijn.

In hun mediarte magazine #6 hebben ze op pagina 38 tot 48 een specifiek dossier over veiligheid opgenomen.

Risicoanalyse

Gelet op het feit dat er maar een beperkt aantal organisaties actief zijn inzake welzijn voor deze beroepsgroepen, is het van belang dat deze groepen worden geholpen bij het identificeren van de gevaren, de risicoanalyse en het nemen van de gepaste maatregelen en bij het uitbouwen van een welzijnsbeleid.

De online risicoanalysetool OiRA is hiervoor een geschikt instrument. Voor de live-performance sector zijn er OiRA tools uitgebracht. Lees dit bericht daarover: OiRA tools voor de live performance sector.

Ook in Nederland zijn er diverse arbocatalogi daarover. Enkele voorbeelden:

Covid 19

Voor de coronaperiode konden sommige artiesten en kunstenaars ook al in precaire omstandigheden terechtkomen. Met het uitbreken van Covid 19 werden deze beroepscategorieën en sectoren waar ze werkzaam zijn, sterk getroffen, zodat nog meer personen in een precaire situatie terecht kwamen en de situatie zelf ook nog precairder werd.

Voor de heropstart werden in België sectorgidsen uitgewerkt. Voor de paritaire comités 227 (audiovisuele sector), 303.01 (filmproducties), 303.03 (bioscoopzalen) en 304 (podiumkunsten) werden al sectorgidsen uitgewerkt die beschikbaar zijn op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: Veilig aan het werk tijdens de coronacrisis: generieke gids (versie 2) en sectorgidsen.

Enkele publicaties

Hieronder staan er enkele berichten, wetenschappelijke publicaties of websites van organisaties actief rond specifieke risico’s in deze sector:

Stemproblemen en stemergonomie

De problematiek van de stem komt niet enkel voor bij bepaalde artiesten, zoals zangers, maar ook bij andere beroepen, zoals lesgevers, callcenteroperatoren, journalisten, enz. In al deze beroepen is het van belang de principes van een goede stemergonomie toe te passen. Deze problematiek komt aan bod in de volgende documenten, projecten of publicaties:

Meer info

Op deze BeSWIC website zijn er nog deze blogartikels gepubliceerd over arbeidsomstandigheden in andere sectoren:

Nog andere HESAmag nummers gingen over arbeidsomstandigheden van bepaalde beroepen of in bepaalde sectoren: