De brandweer van morgen: wetenschappelijk onderzoek en andere documenten

Op 4 oktober 2022 werd het vierjarig onderzoeksproject van Brandweer Zone Antwerpen (BZA) en de ‘Antwerp Management School’ (AMS) over de brandweer van morgen voorgesteld.

In dit artikel wordt dit wetenschappelijk onderzoek gekaderd, inclusief de publicaties die hieruit zijn voortgevloeid. Er worden ook andere publicaties en documenten van en over de brandweer, brandinstituten en wetenschappelijk onderzoek aangehaald. Tenslotte wordt er verwezen naar het werk van brandweervrijwilligers, TV-reeksen en films rond de brandweer, en enkele relevante berichten op deze BeSWIC-website over brand en de brandweer.

Brandweer van morgen: voorstelling en wetenschappelijk onderzoek

Het wetenschappelijk onderzoek richtte zich op nieuwe vormen van bestuur en samenwerking (om vastgeroeste ideeën over bedrijfsvoering en crisisbeheer te evalueren), het soort leiderschap en management dat daarvoor vereist is, en de impact van nieuwe technologieën en data. Deze nieuwe technologieën zullen de brandweer (en bij uitbreiding alle organisaties) in staat moeten stellen om heel wat van de dagelijkse bedrijfsvoering in de toekomst te verbeteren.

Tijdens de voorstelling van de resultaten van het onderzoek en het boek “Brandweer van morgen” kwamen volgende sprekers aan bod:

  • inleiding en afsluiting door prof. Dr Hugo Marynissen;
  • videoboodschap: Bart De Wever, burgemeester van de Stad Antwerpen en zonevoorzitter van Brandweer Zone Antwerpen;
  • kadering: Cathy Berx, gouverneur van de Provincie Antwerpen;
  • missie van de AMS en link met het project: Prof. dr. Steven De Haes, decaan van de AMS;
  • keynote: majoor Bert Brugghemans, zonecommandant van Brandweer Zone Antwerpen (BZA);
  • interactieve sessies in 3 breakout-groepen rond de thema’s brandweerorganisatie, inzet slimme technologie en inzetten organisatienetwerken.

Meer informatie over de voorstelling is beschikbaar op volgende websites:

Het wetenschappelijk onderzoek gaf niet enkel aanleiding tot het boek “Brandweer van morgen” maar verwees ook naar 2 eerder gepubliceerde boeken. Meer informatie over deze publicaties is beschikbaar op de website van Vanden Broele:

De auteurs van “Brandweer in transitie” namen een panelgesprek op voor het Brandweercongres 2020. Herbekijk dit panelgesprek via de website van Blueconnect: Brandweer in transitie: een panelgesprek.

Het onderzoek gaf ook aanleiding tot volgend wetenschappelijk artikel: Network of Network: Preliminary lessons from the Antwerp port authority on crisis management and network governance to deal with the covid-19 pandemic.

Rol van de gouverneur bij hulpdiensten en noodplanning

Met het koninklijk besluit (KB) van 22 mei 2019 betreffende de lokale noodplanning werd de nieuwe rol van burgemeesters en gouverneurs met focus op voorbereiding, preventie en samenwerking verduidelijkt. De volledige tekst van dit KB is beschikbaar via de website van het Nationaal Crisiscentrum: 22/05/2019 - Koninklijk besluit betreffende de lokale noodplanning.

Lees ook volgend bericht hierover op de website van het Nationaal Crisiscentrum: Noodplanning: de opdrachten en rollen van burgemeesters en gouverneurs bijgewerkt.

Dit KB hief het KB van 16 februari 2006 betreffende de nood- en interventieplannen en het KB van 23 juni 1971 houdende organisatie van de opdrachten van de Civiele Bescherming en coördinatie van de operaties bij rampspoedige gebeurtenissen, catastrofen en schadegevallen op.

In haar rol van schakel in de hulpverlening, heeft Antwerps gouverneur Cathy Berx in het kader van haar jaarlijkse openingsredes in 2014 en 2021 over dit onderwerp gesproken. De rede van 2021 “Machtig vuur: over de kracht van vuur en de beheersing ervan in sterk verander(en)de tijden” werd gebundeld in boekvorm. De teksten van de redes van 2014 en 2021 zijn beschikbaar op de website van de gouverneur:

Ook West-Vlaams gouverneur Carl Decaluwé heeft in 2016 en 2017 over veiligheid in de samenleving gesproken. In de rede van 2017 zitten er stukken over de brandweer. De teksten van de redes zijn beschikbaar op de website van de gouverneur:

Enkele andere (recente) documenten, gidsen, evenementen en websites

Op 26 september 2022 was er het symposium van de Brusselse brandweer rond hygiënepraktijk en kanker, met een bijzondere aandacht voor nanodeeltjes. Meer informatie hierover op de evenementenwebsite van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid): Nanodeeltjes in de wereld van de hulpdiensten.

Op 1 juli 2022 was er een communiqué van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), waarbij de professionele blootstelling van brandweerlieden als carcinogeen klasse 1 is ingedeeld. Een uitgebreide analyse zou begin 2023 in IARC-monograaf 132 verschijnen. Meer informatie hierover in het Engels op de website van de IARC: IARC Monographs evaluate the carcinogenicity of occupational exposure as a firefighter.

In het najaar 2021 voerde de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken een campagne voor de brandweer, waarbij 3 thema’s centraal stonden:

Over deze campagne verscheen volgend bericht op deze BeSWIC website: Preventiecampagne bij de brandweer “Soms is vuur niet jouw grootste risico”.

In 2021 verscheen het boek “Brandweerverhalen” van Natacha Michiels. Het boek kan besteld worden via de website van Boekencafé: Brandweerverhalen - Natacha Michiels. Op 16 augustus 2021 vertelde ze hierover tijdens een sofagesprek voor Prebes, dat kan herbekeken worden op het YouTube-kanaal van Prebes: Natacha Michiels op Prenne 58 over de voorstelling van haar boek ‘Brandweerverhalen’.

Sommige auteurs van de hogervermelde 3-delige boekenreeks, zoals zonecommandant Bert Brugghemans, lagen ook aan de basis van het boek uit 2021 met als titel “Alles is onder controle! & 9 andere mythes over organiseren in tijden van crisis”. Op de website van ‘PM - Risk Crisis Change’ vindt u een video van de boeklancering van dit boek: Video: boeklancering 'Alles is onder controle!'. Bert Brugghemans werd bovendien op 31 januari 2022 verkozen tot overheidsmanager van het jaar 2021. Meer informatie hierover is beschikbaar op de website van VVSG: Zonecommandant Bert Brugghemans is overheidsmanager van het jaar.

Brandpreventionist Tim Renders schreef een boek voor het grote publiek “Brandveiligheid thuis”. Meer informatie hierover is beschikbaar in volgend bericht op de nieuwssite van de VRT: Specialist brandveiligheid schrijft boek vol tips: "Elk jaar sterven nog 76 mensen in een woningbrand".

Ook het Nederlandstalige stripverhaal De familie Burnout bakt het bruin! en de Franstalige stripreeks Les pompiers van Cazenove en Stédo zijn leuke manieren om het grote publiek te sensibiliseren over brandrisico’s.

In steden kunnen smalle straten, voorschriften op het gebied van verkeersveiligheid en verkeersplannen in conflict komen met kenmerken van interventievoertuigen en zo een snelle en doeltreffende interventie vertragen en verhinderen. Om aan het probleem tegemoet te komen heeft het Brussels gewest regelgeving gemaakt, die kan geraadpleegd worden op de website van het Belgisch Staatsblad: Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 18 oktober 2018 houdende vaststelling van de handelingen en werken die aan een stedenbouwkundige vergunning onderworpen zijn maar vrijgesteld van het voorafgaand advies, van het controlebezoek en van het gelijkvormigheidsattest van de Dienst voor Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp.

Tegelijkertijd is er een code van goede praktijk opgesteld dat beschikbaar is op de website van BRRC (‘Belgian Road Research Centre’ – “Opzoekingscentrum van de Wegenbouw” – “Centre de recherches routières”) en Mobiliteit Brussel.

Deze code van goede praktijk kwam ook aan bod op pagina 19 in het driemaandelijks magazine Gids van de Mobiliteit en de Verkeersveiligheid, die beschikbaar is op de website van Brulocalis: Gids van de mobiliteit en de verkeersveiligheid (PDF, 2,22 MB).

Voor de 20 Vlaamse brandweerzones bestaat het Netwerk brandweer onder de koepel van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Op de website van de VVSG kan onder andere het activiteitenverslag 2021 worden geconsulteerd. De regelgeving voor brandweer en civiele veiligheid kan op de website van de Algemene Directie Civiele Veiligheid worden geraadpleegd, in de rubriek Regelgeving. Op de website van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid vindt u dan weer de regelgeving rond dringende geneeskundige hulverlening: Dringende geneeskundige hulpverlening.

Ook op de website van Union des Villes et Communes de Wallonie (UVCW) vindt u een themapagina brand.

Daarnaast verdient het initiatief “Brandweerman in nood” een vermelding. Op de website Brandweerman in nood.be vindt u in de rubriek ‘documenten’ de subrubriek Artikels, met daarin heel wat ongevalsrapporten, leerdocumenten en vakliteratuur.

Verder kunnen de eindwerken in het kader van de opleiding rampenmanagement inspiratie geven. Deze zijn te consulteren via de website Rampenmanagement.be.

Brandinstituten en wetenschappelijk onderzoek

Er zijn enkele Belgische instituten die een bekendheid hebben rond brandtesten, zoals ANPI, Warrington Fire en ISIB. Daarnaast speelt het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) een rol als normenantenne brandpreventie. Meer informatie hierover op de website van het WTCB: Normen-Antenne Brandpreventie.

Ook Fireforum speelt een rol in de kennisdeling, sensibilisatie, promotie en het FiSQ-kwaliteitscertificaat voor actieve of passieve brandveiligheid. Fireforum stimuleert de dialoog tussen de industrie, de brandweer, de overheid en de onderzoeksinstellingen, met onder andere regels van goed vakmanschap, jaarlijkse academies en een tweejaarlijks congres (met award winnaars in verschillende categorieën).

Maar globaal heeft België geen rijke traditie rond wetenschappelijk (brandweer)veiligheidsonderzoek zoals bijvoorbeeld Nederland met zijn Nederlands Instituut voor Publieke veiligheid (NIVP). Dit ondanks het feit dat het Hoger Instituut van de noodplanning en het Kenniscentrum voor de Civiele Veiligheid een bepaalde rol spelen in het verspreiden van knowhow.

Het NIVP heeft alvast een onderzoek gedaan rond de toekomstverkenning over de brandweer en de toekomstverkenning over crisisbeheer. De onderzoeken zijn raadpleegbaar op de website van het NIVP:

De ‘Federation of EUropean fire officers’ (FEU) probeert tevens ervaringen te delen, die het deelt in het Engels op zijn website in de rubriek Projecten.

Het Fire Stress Team (FiST) ziet het als een uitdaging om een pionier te zijn voor de psychologische omkadering van “first responders” betrokken bij uitzonderlijke, ingrijpende of schokkende interventies. Sedert het ontstaan van dit team bij de brandweer van Tessenderlo in de jaren ’90, ontwikkelde het initiatief zich onder impuls van Erik de Soir in iedere provincie. In 2020 werd dit wettelijk verankerd via volgend ministerieel besluit, dat beschikbaar is op de website van de Algemene Directie Civiele Veiligheid: Ministerieel besluit van 29 mei 2020 betreffende de opleiding en het getuigschrift FiST-API Antenne, FiST-API Debriefer en FiST-API Supervisor voor de leden van de openbare hulpdiensten.

Volgende 4 wetenswaardigheden zijn het vernoemen waard:

Brandweervrijwilligers

Vrijwilligers spelen een belangrijke rol in de maatschappij, en zijn ook onmisbaar voor de brandweer. De federale wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers, die raadpleegbaar is via de website van de Federale Overheidsdienst Economie, regelt maar een zeer beperkt aantal elementen zoals aansprakelijkheid en verzekeringen: Wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers.

Informatie over de vrijstelling van sociale zekerheidsbijdragen van vergoedingen voor vrijwilligers (brandweerlieden, Civiele Bescherming en de ambulanciers) kan u via de website van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid vinden: Administratieve instructies RSZ - 2022/3 - De vrijwillige brandweerlieden en de vrijwillige ambulanciers.

Informatie over het statuut van vrijwilligers kan via de website van de AD Civiele Veiligheid gevonden worden: Wijziging statuut brandweerpersoneel.

Om het tekort aan vrijwilligers aan te kaarten, is er op 2 juni 2022 een voorstel van resolutie betreffende een betere rekrutering van brandweervrijwilligers en een verbetering van hun statuut aangenomen in De Kamer: Voorstel van resolutie betreffende een betere rekrutering van brandweervrijwilligers en een verbetering van hun statuut.

Op 27 januari 2020 werd in De Kamer het evaluatierapport van de hervorming van de civiele veiligheid neergelegd, waarbij er ook passages waren over vrijwilligers (onder ander de uitgevoerde brandweertoets in Vlaanderen): De evaluatie van de hervorming van de civiele veiligheid.

Op 20 april 2022 werd Brandweer Westhoek gekroond tot winnaar van de “Kortom Communicatie Award Overheid” voor de aanwervingscampagne voor vrijwilligers #éénteaméénfamilie. Meer informatie over de prijs is beschikbaar op de website van het VVSG: campagne brandweervrijwilligers Westhoek winnaar Kortom Award Overheid.

TV-reeksen en films over de brandweer

De brandweer en vuur zijn ook populaire thema’s voor films en TV-reeksen in binnen- en buitenland. Volgend artikel op de entertainmentwebsite Wonderwall illustreert dit: The best movies and tv shows about firefighters.

Hieronder vindt u enkele voorbeelden:

België

Buitenland

Andere BeSWIC-berichten over brand en brandweer

Op deze BeSWIC website zijn in het verleden volgende berichten over het onderwerp verschenen: