De risico’s van werken aan ondergrondse waterleidingen: opleiding van AquaFlanders en andere initiatieven

Een strikte hygiëne bij werkzaamheden aan ondergrondse leidingen is van cruciaal belang voor de kwaliteit van drinkwater. Dit vraagt om de juiste kennis en vaardigheden. Door de krachten te bundelen voor één gezamenlijke vakopleiding, zetten de Vlaamse waterbedrijven in op een uniforme en correcte uitvoering van de werken door alle uitvoerders.

Op donderdag 24 oktober 2019 werd tijdens de vakbeurs Aquarama de nieuwe sectorale vakopleiding “hygiënisch en veilig werken aan drinkwaterleidingen” voorgesteld door AquaFlanders, de federatie van de Vlaamse waterbedrijven en rioolbeheerders, Bouwunie en Confederatie Bouw.

De organisatie van een gezamenlijke vakopleiding is een logisch vervolg op de bestaande samenwerking rond technische materiaalvoorschriften voor leidingsystemen. Met de komst van deze opleiding zullen er bij de aanleg of het herstel van leidingen minder besmettingen door micro-organismen optreden, waardoor de leidingen sneller in dienst kunnen worden genomen.

In dit artikel wordt uitleg gegeven over deze opleiding, AquaFlanders, andere risico’s met ondergrondse leidingen en soortgelijke binnen- en buitenlandse initiatieven.

Vakopleiding “hygiënisch en veilig werken aan drinkwaterleidingen”

De opleiding is er voornamelijk op gericht om het bewustzijn te vergroten rond de kwaliteitsrisico’s die met de aanleg van drinkwaterleidingen gepaard gaan. Zo worden aspecten als persoonlijke hygiëne, het gebruik van desinfectiemiddelen, de stockage en verpakking van materialen en een hygiënische werkomgeving toegelicht.

Daarnaast benadrukt de opleiding de veiligheid van de uitvoerders. Zo behandelt men de maatregelen die moeten worden genomen bij een verontreinigde bodem, bij de aanwezigheid van vezelcement leidingsystemen (onder andere oude asbestleidingen) en bij het uitvoeren van werken naast voorbijrijdend verkeer. De opleiding is sterk visueel en laagdrempelig. De opleiding bestaat uit 8 lesuren en wordt besloten met een examen. Indien men slaagt in het examen krijgt men een certificaat dat 5 jaar geldig is.

Als onderdeel van deze opleiding stelt AquaFlanders enkele toolboxfiches ter beschikking:

Meer informatie over de vakopleiding is beschikbaar op de websites van AquaFlanders en Bouwunie:

Door het uitbreken van de coronapandemie, enkele maanden na lancering van deze opleiding, hebben nog maar weinig medewerkers deze cursus kunnen volgen en een examen afgelegd. Omdat de pandemische (nood)situatie nu wat is gaan liggen, is de opleiding ondertussen opnieuw opgestart.

Het is de ambitie dat op termijn meerdere duizenden medewerkers worden opgeleid. Meer informatie over het examenreglement is beschikbaar op de website van AquaFlanders: Opleiding hygiënisch en veilig werken aan drinkwaterleidingen.

Op 9 maart 2022 werd door AquaFlanders op Technimat een presentatie gegeven over “Hygiënisch en veilig werken bij de aanleg van ondergrondse waterleidingen”.

Op 10 maart 2022 werd door AquaFlanders op Technimat nog een andere presentatie gegeven over “Rol van de aanvrager bij de keuring van de waterinstallatie en de privéwaterafvoer”.

AquaFlanders

AquaFlanders is de federatie van de Vlaamse waterbedrijven en rioolbeheerders. Het vervult 6 rollen: belangenbehartiger, promotor, facilitator, kwaliteitsbewaker, dienstverlener en federator. Dit uit zich onder andere in het bewerkstellingen van gemeenschappelijke standpunten, het opzetten van gemeenschappelijke dienstverlening voor haar leden, het uitwerken en organiseren van opleidingen en attestering, sensibilisering rond verstandig gebruik van water, …

Bovendien is AquaFlanders geaccrediteerd door Belac volgens ISO17020 (scope in het Nederlands) als keuringsinstelling voor waterinstallaties en privéwaterafvoer. Een kopie van de accreditatie is beschikbaar op de website van de FOD Economie: 688-INSP (PDF, 893 KB).

Sinds 1 januari 2021 hebben de Vlaamse rioolbeheerders een informatieplicht. Zij moeten aan gemeenten doorgeven welke keuringen van de privéwaterafvoer – na een bepaalde hersteltermijn – niet conform zijn.

Om keurders, rioolbeheerders, waterbedrijven en gemeenten te ondersteunen in hun taken stelt AquaFlanders een online keuringsplatform ter beschikking conform het Ministerieel besluit van 20 maart 2023 over de keuring van de binneninstallatie, de niet-aangesloten binneninstallatie, de installatie voor tweedecircuitwater en de privéwaterafvoer: AquaFlanders Keuringsplatform.

AquaFlanders was ook betrokken bij de Code voor infrastructuur- en nutswerken. Meer informatie over de toepassing hiervan: Code voor infrastructuur- en nutswerken.

AquaFlanders maakt deel uit van Belgaqua, de Belgische federatie voor de Watersector, die ook nog Aquabru (Brusselse Hoofdstedelijk Gewest) en Aquawal (Waalse Gewest) groepeert. Belgaqua brengt jaarlijks een gids over de technische voorschriften voor binneninstallaties uit, die te raadplegen is op hun website: Technische voorschriften binneninstallaties (PDF, 1,93 MB).

Andere types leidingen en gerelateerde risico’s

Naast waterleidingen voor drinkwater, vertonen de werkzaamheden aan leidingen voor het vervoer van vervuild water (bijvoorbeeld riolen) gelijkaardige risico’s.

Vlario, het Vlaams overlegplatform en kenniscentrum voor rioleringen- en afvalwaterzuiveringssector, heeft een webpagina rond veiligheid, waar onder andere de code rond besloten ruimten kan worden gedownload: Veiligheidsmaatregelen rioolbeheerders inzake COVID-19 geüniformiseerd.

Aquafin, die verantwoordelijk is voor de uitbouw en het beheer van de infrastructuur voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater in Vlaanderen, heeft een webpagina rond opleidingen, waar diverse actoren informatie kunnen vinden over besloten ruimten en biologische agentia: Opleidingen veiligheid.

Rond risico’s van ondergrondse leidingen in het algemeen (gas, water, stoom, elektriciteit, telecom) zijn er in 2016-2017 door Prebes 3 studiedagen georganiseerd. De presentaties kunnen via op de website van Prebes worden gedownload:

Op bepaalde plaatsen in België (zoals in de Westhoek en in de buurt van grote spoorwegstations) is er niet ontplofte oorlogsmunitie te vinden in de ondergrond, waarop men tijdens graafwerken kan botsen. Lees volgend BeSWIC artikel over dit risico: Oorlogsmunitie op bouwplaatsen: geen verwaarloosbaar risico.

Ook Constructiv heeft rond dit risicoveld van leidingen publicaties uitgewerkt, die beschikbaar zijn op de website Build Your Learning:

Naar aanleiding van een dodelijk ongeval in een riool werd de richtlijn voor de veilige plaatsing van opblaasbare rioolafsluiters opgesteld, waarover deze BeSWIC website berichtte: Richtlijn voor de veilige plaatsing van opblaasbare rioolafsluiters.

In sectoren zoals watervoorziening, het behandelen van afvalwater en andere kapitaalsintensieve sectoren met installaties op diverse locaties kan de ISO55001-norm een bruikbaar instrument zijn om elementen van het welzijnsbeleid aan vast te hangen, naast de ISO45001-norm. Lees volgend artikel hierover op deze BeSWIC website: Aquafin behaalt ISO 55001-certificaat.

De Belgische Groepering voor Grondmechanica en Geotechniek (BGGG) biedt via zijn website een naslagwerk rond beschoeiingen voor grote graafwerkzaamheden of bouwputten is het Handboek Beschoeiingen (PDF, 2,71 MB).

De veiligheidswebpagina van ‘The Fiber Optic Association’ (FOA) bundelt dan weer allerlei informatie rond de risico’s van glasvezelkabels: Safety In Fiber Optic Installations.

Initiatieven elders

Ook in Wallonië en het buitenland zijn er (al of niet verplichte) opleidingen (in het kader van contractuele relaties) en richtlijnen hierover.

Franstalige gebieden

In de Franstalige literatuur is er sprake van de vakopleiding en het beroep “Fontainier”. Op de website validationdescompetences.be, die voor de Franssprekende burgers in België al meer dan 50.000 ervaringsbewijzen heeft afgeleverd, kan men over deze functie informatie vinden: Fontainier(ère).

Ook op de website van het Franse paritaire orgaan ‘Centre national de la fonction publique territoriale’ (CNFPT) is het begrip terug te vinden: Agent d'entretien des réseaux d'eau potable et d'assainissement. Hetzelfde geldt voor het Zwitserse portaal voor de professionele oriëntatie: Fontainier BF / Fontainière BF.

Nederland

De Stichting Certificatieregeling Kabelinfrastructuur en Buizenlegbedrijven (Stichting CKB) is in 1998 opgericht door opdrachtgevers en aannemers in de kabel- en leidingenbranche. De stichting heeft als doel de kwaliteit, veiligheid, milieuzorg en arbeidsomstandigheden van de buizen- en kabellegbedrijven middels certificatie van beheerssystemen in Nederland te bevorderen.

De Cursus “hygiënisch werken in de waterdistributie / aan waterleidingen” is verplicht voor 4 functies, namelijk assistent-monteur water, monteur water, eerste monteur water en uitvoerder water. Meer informatie hierover is terug te vinden op de website van Stichting CKB, onder de buizenlegbedrijven rond de discipline water: CKB Opleidingen en bevoegdheden. Een 10-tal Nederlandse opleidingsinstituten geven deze cursus.

Daarnaast bestaat de “Kwaliteit Instructie Aanleg Drinkwater” (KIAD). Deze persoonscertificering die drinkwaterleidingen aanleggen en ingrepen verrichten aan het Nederlands drinkwaterdistributienet werd in 2018 geïntroduceerd. KIAD zorgt voor een aantoonbaar ‘vakbekwaam personeel in de sleuf’ (Vakbekwaam Persoon Aansluitleidingen en Allround Vakbekwaam Persoon) en borgt veiligheid en hygiënische aanleg.

Op de website praktijkcodesdrinkwater.nl vindt u een goed overzicht van de diverse geldende richtlijnen in Nederland hierover: Naslagwerk Hygiënische aspecten bij Transport en Distributie.

Op de website Bouwend Nederland wordt dan weer praktische informatie over veiligheid over ondergrondse netwerken en grondwaterbeheer geplaatst: Veiligheid.

In de Nederlandse arbocatalogus Waterbedrijven worden 19 risicovelden van activiteiten opgesomd waarbij men in contact kan komen. Enkele van de risicovelden betreffen contact met asbestcement leidingen: Waterbedrijven - risico's.

Door een Nederlandse watermaatschappij is een filmpje gemaakt met de 10 geboden rond hygiënisch werken, dat beschikbaar is op de videowebsite Vimeo: 10 geboden hygiënisch werken.

Deze 10 geboden zijn:

  • was je handen;
  • meld ernstige darminfecties;
  • inspecteer de werkplek (en houd deze proper);
  • gebruik schone materialen en gereedschappen;
  • houd (grond)water in de sleuf laag, onder de leiding;
  • maak de buitenzijde van de buis schoon voor je hem verbreekt;
  • bij bediening van de afsluiters, eerst stroomafwaarts;
  • houd leidingdelen zo lang als mogelijk afgesloten;
  • reinig en desinfecteer delen waar toch zand is in/op gekomen;
  • voorkom het insluiseffect bij brandkranen.

Tenslotte is er op 1 juni 2021 een nieuwe editie verschenen van “Veilig werken met asbestcementleidingen in het ondergrondse openbare waterleiding- gas- en rioolafvalwaternet” (Het ‘Rode boekje’). Meer informatie hierover is beschikbaar op de website van Stichting RIONED, de koepelorganisatie in Nederland voor de goede zorg voor afvalwater, hemelwater en grondwater in steden en dorpen: Opvolger ‘Rode boekje’ over veilig werken met asbestcementleidingen.

Verenigd Koninkrijk

Ook in het Verenigd Koninkrijk bestaan er richtlijnen. De webpagina ‘National Water Hygiene’ van de ‘Energy & Utility Skills Register’ biedt hierover informatie: National Water Hygiene.

Tenslotte heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) samen met de ‘International Water Association’ volgende gids uitgewerkt: Water Safety Plans – Training package (PDF, 1,30 MB).