Een dynamische houding is de sleutel tot een gezond bewegingsapparaat

Of men nu zit of staat, een goede ergonomische houding is essentieel om aandoeningen van het bewegingsapparaat tegen te gaan. Slechte of ongemakkelijke houdingen belasten onnodig het musculoskeletale systeem en kunnen mettertijd een achteruitgang van het spierweefsel en de gewrichten teweegbrengen.

Slechte of ongemakkelijke houdingen zijn deze waarbij lichaamsdelen zich in een onnatuurlijke positie bevinden. Er is meer spierkracht nodig om deze ongewone houdingen te behouden. Het lichaam heeft hierdoor meer energie nodig en dat kan voor vermoeidheid, ongemak en pijn zorgen. Onnatuurlijke houdingen belasten ook pezen, ligamenten en zenuwen, wat het risico op blessures verhoogt. Het risico op nekpijn neemt toe wanneer men gedurende meer dan 25% van de werkdag de nek in een hoek van 45 graden of meer houdt.

Deze lichaamshoudingen, waaronder ook hangen, draaien van de onderarmen of lange periodes van zitten of op dezelfde plek staan, kunnen pijn veroorzaken in de onderrug en de bovenste ledematen. Het risico neemt toe bij repetitief werk, statische spierbelasting, het uitoefenen van druk of het reiken naar iets. Zelfs een goede en natuurlijke houding die lang wordt aangehouden, zorgt na een tijd voor ongemak en uiteindelijk zelfs pijn. Iedereen heeft wel eens stijfheid ervaren na lange tijd dezelfde houding te hebben aangenomen.

Wat is een goede houding?

Het is belangrijk dat werknemers een goede houding herkennen en aannemen, vooral wanneer zij een zittend beroep hebben op kantoor, in een fabrieksomgeving of als chauffeur. Een correcte houding hoort comfortabel aan te voelen en zorgt voor een natuurlijke gewrichtsuitlijning.

Het lichaam kan ingedeeld worden in 3 anatomische onderdelen:

• het sagittaal vlak, dat instaat voor het voor- en achterwaarts buigen;
• het frontaal vlak, dat instaat voor zijwaarts buigen;
• het transversaal vlak, dat betrekking heeft op de rotatie of het draaien van lichaamsdelen.

Een goede houding zorgt ervoor dat deze verschillende vlakken zich zo vaak mogelijk in een neutrale positie bevinden, zodat de werknemer niet achterover leunt of naar voor of zijwaarts buigt en niet moet werken met een gedraaid bovenlichaam of ledematen. Een neutrale houding helpt om de belasting op spieren, pezen en het skelet te reduceren en vermindert het risico op het veroorzaken of verergeren van een musculoskeletale aandoening (MSA).

In de praktijk kunnen werknemers de volgende checklist gebruiken om ervoor te zorgen dat ze in een neutrale houding zitten of staan:

• hou de nek verticaal en de rug recht;
• zorg ervoor dat de ellenbogen onder borsthoogte blijven en vermijd ver reiken;
• ontspan de schouders, gebruik een rug- of armsteun waar mogelijk en zorg ervoor dat die aan het lichaam van de werknemer zijn aangepast;
• vermijd het draaien van de onderarmen en het overmatig bewegen van de polsen;
• zorg ervoor dat het gereedschap comfortabel in de hand ligt en dat de kledij de vrije beweging niet in de weg staat;
• zorg voor genoeg beweegruimte voor benen en voeten en vermijd veelvuldig knielen of hurken;
• voorzie genoeg onderbreking tussen lange periodes van zitten en staan in dezelfde houding.

Werkgevers kunnen werknemers bijstaan bij het aannemen van een goede houding door hen in te lichten over checklists zoals deze hierboven en waar mogelijk beweging op de werkvloer te bevorderen. Om repetitieve handelingen tegen te gaan kan de werkgever de afwisseling van taken tussen werknemers aanmoedigen en werknemers de kans geven om regelmatig pauzes te nemen.

Waarom onze volgende houding de beste is

Steeds een goede houding aannemen is niet genoeg om het risico op een MSA te verminderen, het kan zelfs schadelijk zijn. Statische houdingen, zelfs als ze ergonomisch zijn, vormen nog steeds een risico als ze te vaak worden gebruikt. Het lichaam heeft afwisseling en beweging nodig. Daarom is de beste benadering een afwisseling van verschillende ergonomische houdingen, waarbij lange periodes van statisch werken worden onderbroken met (strek)oefeningen en beweging. Door toepassing van deze benadering komt men tot dynamische houdingen.

Deze benadering is niet enkel belangrijk voor werknemers die vaak zitten, maar ook voor werknemers die een staande job hebben, zoals arbeiders aan de lopende band. In beide gevallen zijn zitten en staan niet tegengesteld aan elkaar. Het tegengestelde van beiden is beweging.

De verandering van houding tussen staan en zitten is niet voor iedere werknemer voldoende. De werkomgeving moet de mogelijkheid bieden om zijn houding te variëren en beweging in de dagelijkse werkroutines op te nemen.

Zelfs als men staand werk niet kan vermijden, hebben werknemers niet veel ruimte nodig om op een gezonde manier dynamische houdingen aan te nemen. De bloeddoorstroming kan nog steeds correct werken als de werknemer maar een oppervlakte van een vierkante meter ter beschikking heeft. Het blijft echter belangrijk dat hij na een halfuur rechtstaan een pauze neemt.

Het werk zou niet enkel een goede houding moeten vergemakkelijken, maar er ook voor moeten zorgen dat goede ergonomische houdingen ook dynamisch zijn. Afwisselen tussen staan, zitten en bewegen zonder onnodige druk op het bewegingsapparaat uit te oefenen, kan zittende werknemers het ontstaan van MSA en andere aandoeningen helpen voorkomen.

Meer info

• op de website van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid (EU-OSHA):
  • E-fact 45: Checklist voor de preventie van slechte werkhoudingen,
  • rapport in het Engels: Langdurig statisch zitten op het werk: gevolgen voor de gezondheid en advies voor goede praktijken,
  • informatieblad in het Engels: In beweging komen op het werk;
• op de OSHwiki website van EU-OSHA, in het Engels: Risk factors for musculoskeletal disorders — working postures;
• Napo film over de afwisseling van taken tussen werknemers: Wissel eens af! - Napo in "vertil je niet!";
• over MSA: bij het thema Muscoloskeletale aandoeningen (MSA).

(Source: ‘Healthy Workplaces Campaign Newsletter 5’ - september 2021: “Static postures are harmful - dynamic postures at work are key to musculoskeletal health”)