04.01.2023

Update 05/10/2023

De digitalisering van de economie heeft de aard en de organisatie van het werk in Europa al aanzienlijk veranderd. In de komende tien jaar zal meer dan de helft van de Europese beroepsbevolking te maken krijgen met belangrijke veranderingen in de manier van werken. Hoe kan het beleid inzake veiligheid en gezondheid op het werk (VGW), en in het bijzonder het beleid ter voorkoming van musculoskeletale aandoeningen (MSA), hieraan worden aangepast?

Opkomende VGW-uitdagingen in een veranderende arbeidswereld

De digitalisering van de economie heeft geleid tot de verspreiding van robotisering, nieuwe vormen van werk (zoals werk op afstand) en nieuwe arbeidsvormen (zoals digitaal platformwerk). Deze veranderingen brengen nieuwe en opkomende uitdagingen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk (VGW) met zich mee. Hierdoor verandert ook de manier waarop werknemers aan verschillende biomechanische, organisatorische en psychosociale risicofactoren voor MSA worden blootgesteld. 

Hoewel de toegenomen automatisering de fysieke en psychosociale werkbelasting mogelijk vermindert, zijn er toch aanwijzingen dat het tegenovergestelde ook gebeurt. In sommige werksituaties leidt automatisering tot een toename van taakherhaling, werktempo, fysieke vermoeidheid, cognitieve werkbelasting en psychosociale druk. Belangrijke factoren zijn de permanente elektronische controle en bewaking van de prestaties van de werknemers en het vastleggen van taken en tijdsdoelstellingen door algoritmen. Dit kan ertoe leiden dat werknemers te snel of te lang werken, of hun veiligheid in gevaar brengen, bijvoorbeeld door veilige tilprocedures niet te volgen.  

Het percentage van werknemers dat te maken krijgt met cognitieve overbelasting, cognitieve en fysieke vermoeidheid en verschillende vormen van "technostress" zal toenemen als er geen aandacht wordt besteed aan het plannen van inhoudelijk, mensgericht werk naarmate de digitalisering toeneemt.

Uit de “vinger aan de pols”-enquête van de “Flash Eurobarometer” van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) van 2022 bleek dat digitale technologieën voor meer dan de helft van de respondenten het werktempo beheersen. 37% merkte op dat deze technologieën de werklast verhogen, een derde gaaf aan dat ze het toezicht verhogen en een vijfde dat ze de werkautonomie verminderen. Gezien het vastgestelde verband tussen MSA en psychosociale risico’s zal hiermee rekening moeten worden gehouden in het preventiebeleid voor MSA.

Een rapport van de enquête is beschikbaar in het Engels op de website van EU-OSHA: Vinger aan de pols – Veiligheid en gezondheid op het werk na de pandemie

Nieuwe mogelijkheden voor MSA-preventie

Toch biedt digitalisering ook mogelijkheden om de preventie van aandoeningen aan het bewegingsapparaat te verbeteren, afhankelijk van de manier waarop de technologie wordt toegepast, beheerd en gereguleerd.

Er zullen geschikte instrumenten of procedures moeten worden ontwikkeld om alle specifieke risico's in verband met digitalisering (waaronder virtueel werk, telewerken en flexibele werkpatronen) te monitoren. De sleutel tot succes is een van bij aanvang op de mens gericht ontwerp, waarbij de menselijke capaciteiten worden versterkt. De mens is en blijft de baas, niet de technologie. Technologieën kunnen ook risicopreventie ondersteunen, zoals een app voor risicobeoordeling waarmee telewerkers op afstand controles op de werkplek kunnen uitvoeren. 

Een andere opportuniteit voor digitalisering is het verminderen van fysiek veeleisende, repetitieve of routinematige taken door het gebruik van exoskeletten, robots en cobots (een zogenaamde ‘collaborative robot’).

In het geval van robots is het belangrijk dat de robot samenwerkt met de mens en de werknemers niet alleen belast met de alledaagse, vaak zeer repetitieve taken. Ook is er een potentieel voor meer autonomie en flexibiliteit, vermindering van de reistijd dankzij telewerken, en betere toegang tot de arbeidsmarkt voor oudere werknemers, werknemers met een handicap en werknemers met zorgtaken thuis.

Dit is echter alleen mogelijk als VGW wordt beschouwd als een integraal onderdeel van het proces van implementatie van digitale veranderingen op het werk. In één voorbeeld van een goede praktijk uit Nederland konden technologieën die werden ingevoerd om de fysieke belasting van de werknemers te verminderen, het werk versnellen. Maar de werkgever besloot hiervan af te zien om stress bij de werknemers te voorkomen. Lees meer over deze gevalstudie in het Engels op de website van EU-OSHA: Nederland: Automatisering van het stapelen van kisten en dozen bij een groenteteeltbedrijf om handmatig tillen te beperken.

Samenwerken met nieuwe digitale arbeidskrachten

Deze veranderingen op de werkplek, zoals het zich niet op dezelfde fysieke locatie bevinden, betekenen dat effectieve communicatie belangrijker is dan ooit. Participatieve interventies, die ervoor zorgen dat de werknemers begrijpen hoe digitale technologieën worden gebruikt en hoe ze tot hoge eisen kunnen leiden, zijn essentieel. Als dergelijk beleid wordt ingebed in een sterk op preventie gerichte bedrijfscultuur, zal dit bijdragen tot het succes ervan.

Preventie en beheer van psychosociale risico's en aandoeningen aan het bewegingsapparaat moeten voortdurend worden aangepast aan de ontwikkeling van digitale technologieën en organisatorische veranderingen. Innovatieve interventieontwerpen moeten worden bevorderd om ze aan te passen aan de diverse, verspreide en evoluerende groepen werknemers die in steeds veranderende omgevingen werken.

Meer info

(Bron: EU-OSHA News – november 2022: The digitalisation of work: its impact on psychosocial risk factors and work-related musculoskeletal disorders)