20.02.2023

In december 2022 gaf de Hoge Gezondheidsraad (HGR) advies 9542 rond het gebruik van nitrilonderhandschoenen onder gewone brandweerhandschoenen als bescherming tegen kankerverwekkende blootstelling bij brand.

Dit artikel geeft een samenvatting van de inhoud van het advies en verwijst vervolgens naar andere blootstellingsroutes van chemische agentia bij de brandweer en verhoogde kankerincidenties bij brandweerlieden die ingezet zijn bij de brand en instorting van de WTC-Torens tijdens 9/11 in New York en bij de Grenfell-flatgebouwbrand in Londen. Tenslotte zet het artikel enkele ander berichten op deze BeSWIC website over de brandweer en de HGR in de kijker.

Samenvatting probleemstelling en advies

In België gebruikt men verschillende soorten brandweerhandschoenen. De meeste handschoenen zijn gemaakt van textiel, een minderheid bestaat uit leer. Alle handschoenen voldoen aan dezelfde Europese norm EN 659.

Brandweerlieden komen tijdens interventies in nauw contact met contaminanten, door roet en stofdeeltjes en het manipuleren van verkoolde materialen. Bij het herhaaldelijk aan- en uittrekken van handschoenen kan kruiscontaminatie van de handen optreden. Daarom moeten handschoenen worden gewassen om zoveel mogelijk potentieel kankerverwekkende verontreinigingen te verwijderen. Handschoenen van leer kunnen echter niet zo goed worden gereinigd.

Ondanks dit mogelijk risico willen sommige brandweerkorpsen met leren handschoenen blijven werken, omdat zij van mening zijn dat leren handschoenen een betere bescherming tegen de hitte bieden dan handschoenen van textiel. Om zich te beschermen tegen kankerverwekkende en giftige contaminatie dragen zij handschoenen in nitrilbutadieenrubber (NBR) onder hun lederen brandweerhandschoenen.

Om deze kwesties op een objectieve manier te beoordelen, vroeg de Minister van Binnenlandse Zaken in april 2019 het advies van de Hoge Gezondheidsraad. Een eerder standpunt van de Minister werd immers betwist door de ‘Intercommunale d'Incendie de Liège et Environs’ (IILE), op basis van resultaten van een reeks door het ‘Institut Scientifique de Service Public’ (ISSeP) uitgevoerde tests. Volgende vragen werden voorgeschoteld:

  • Hoe kan men het belang van een direct korte termijnrisico beoordelen en vergelijken met een willekeurig lange termijnrisico?
  • Wat is het belang van de risico's op kanker bij brandweerlieden die veroorzaakt worden door contaminatie van alleen de handen (beperkt lichaamsoppervlak)?
  • Is het risico van kanker door contaminatie van de handen bij brandbestrijding groter dan het risico van brandwonden aan de handen?
  • Kan er vanuit medisch oogpunt van worden uitgegaan dat bij brandwonden aan de handen de aanwezigheid van een gedeeltelijk gesmolten en ontbonden nitrilhandschoen geen extra risico inhoudt?
  • Kan worden gezegd dat de behandeling van brandwonden niet wordt beïnvloed door de aanwezigheid van gesmolten nitril in de wonden, zoals in de studie wordt aangegeven?

Brandbestrijding brengt een aantal specifieke gevaren met zich mee. Het eerste deel van dit advies geeft een overzicht van zowel de acute als de chronische effecten. De verhoogde kankerrisico’s bij brandweerlieden worden veroorzaakt door blootstelling aan meerdere kankerverwekkende stoffen tijdens branden: Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's), vluchtige organische stoffen (VOS), polychloorbifenylen (PCB's), dioxinen, furanen, ftalaten, vlamvertragers, per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS), asbest enzovoort. Verscheidene van deze stoffen zijn ook hormoonverstoorders.

Een juist gebruik van Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) is noodzakelijk ter bescherming tegen deze schadelijke stoffen, die kunnen worden opgenomen door inslikken, inademing of via de huid. Gezien het algemeen gebruik van onafhankelijke ademluchttoestellen (“Self-contained breathing apparatus” of SCBA in het Engels) beschouwt men opname via de huid als de belangrijkste blootstellingsroute. Het is dan ook belangrijk dat de handschoenen van de brandweer adequaat worden gedecontamineerd, om accumulatie te voorkomen.

Nitrilbutadieenrubber (NBR) is geen thermoplastisch materiaal, maar een elastomeer dat niet kan smelten. Bij hoge temperaturen wordt het nitril kleverig aan de huid, waardoor de contacttijd verlengt en de brandwonden dieper worden. Wat brandwonden betreft, vormen NBR-handschoenen een extra risico. Dit acute risico moet echter worden afgewogen tegen het chronische kankerrisico van langdurige blootstelling, wat een moeilijke tot onmogelijke afweging is. Beide risico's moeten worden aangepakt.

Omdat brandwonden op de handen van brandweerlieden echter zelden in Belgische brandwondencentra voorkomen, acht de Hoge Gezondheidsraad het dragen van NBR-onderhandschoenen onder brandweerhandschoenen aanvaardbaar als preventieve maatregel tegen kankerverwekkende blootstelling. Langdurig contact tussen de huid en leren handschoenen met hoge concentraties kankerverwekkende stoffen is onaanvaardbaar, vooral omdat de poriën van de huid door zweten opengaan. Het valt niet uit te sluiten dat door nieuwe wetenschappelijke studies dit standpunt in de toekomst wijzigt.

Het rapport besluit met enkele aanvullende aanbevelingen om de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen te verminderen. De mogelijkheid om (lederen) handschoenen met vloeibare CO2 te reinigen, moet worden onderzocht.

Meer informatie

Meer informatie over het advies is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (FOD Volksgezondheid): Advies 9542 - Het gebruik van nitrilonderhandschoenen onder gewone brandweerhandschoenen.

Voor het gebruik van meerdere PBM kan verwezen worden naar de recent ontwikkelde ISO technische specificatie ISO/TS 20141. Dit document beschrijft de compatibiliteit voor het geheel van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) waarin meer dan één PBM nodig is omdat er meer dan één risico voor de gezondheid en veiligheid bestaat. Deze uitrusting moet compatibel zijn en doeltreffend blijven om de risico's tot een minimum te beperken. Meer informatie is beschikbaar op de website van de Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO): ISO - ISO/TS 20141:2022 - Personal safety — Personal protective equipment — Guidelines on compatibility testing of PPE.

Andere blootstellingsroutes van chemische agentia bij de brandweer

Iedere persoon, en dus ook de brandweer, kan via 3 opnamewegen in contact komen met chemische agentia: oraal (door inslikken), dermaal (via de huid) en inhalatoir (door inademen).

Bovenstaande advies heeft te maken met een mogelijk dermaal contact met chemische agentia en brandwonden. Een ander voorbeeld is de permeatie en penetratie van verbrandingsproducten via de beschermende kledij. Vandaar het belang van het reinigen van brandweerkledij (waar ook op het einde van het advies naar werd verwezen). Hierover verscheen op deze BeSWIC website volgend artikel: Methoden voor het reinigen van brandweerpakken.

Opname van chemische agentia via de luchtwegen kan worden vermeden door het gebruik van autonome beademingsapparatuur (Onafhankelijk ademluchttoestel, met perslucht en met volgelaatmasker).

Over deze toestellen bestaan er normen en diverse richtlijnen. Enkele (internationale) voorbeelden:

Opname via de mond (oraal) gebeurt onder andere als de handen onvoldoende zijn gereinigd en men bijvoorbeeld voedsel nuttigt. Basishygiënische maatregelen kunnen dit vermijden. In het najaar van 2021 vormde dit probleem het onderwerp van één van de 3 campagnes georganiseerd door de Algemene Directie (AD) Civiele Veiligheid van de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken. Hierover verscheen op deze BeSWIC website volgend artikel: Preventiecampagne bij de brandweer “Soms is vuur niet jouw grootste risico”.

In de Codex over het welzijn op het werk staan in Boek IX, titel 2 - Persoonlijke beschermingsmiddelen (PDF, 742 KB) enkele bepalingen rond het gebruik van PBM, onafhankelijk van de sector. Voor brandweerzones zijn er bijkomend specifieke bepalingen. Het koninklijk besluit van 30 augustus 2013 tot vaststelling van de minimale normen betreffende persoonlijke beschermingsmiddelen en collectieve beschermingsmiddelen verplicht de brandweerzones de nodige beschermingsmiddelen aan te kopen en ter beschikking te stellen van hun brandweermensen, in functie van de interventie en van het risico dat de interventie inhoudt.

De individuele basisuitrusting bestaat uit:

  • een beschermende vest en broek;
  • interventieschoenen;
  • een brandweerhelm met lamp;
  • beschermende handschoenen;
  • een positioneringsriem en/of gereedschapsriem.

Naargelang de risico’s, zijn ook twee varianten op de individuele basisuitrusting voorzien:

  • de technische uitrusting die beter geschikt is bij niet-brandinterventies;
  • de interventiekledij dringende medische hulp.

Meer informatie is beschikbaar op de website van de AD Civiele Veiligheid:

Bezoek ook het thema Beschermingsmiddelen op deze BeSWIC website, waar de rubriek Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) deel van uit maakt.

WTC-Torens (New York, 9/11, 2001) en Grenfell flatgebouwbrand (Londen, 2017): stijgende kankerrisico’s bij brandweer

Bij 2 gebeurtenissen, namelijk de 9/11-aanslagen op de 2 torens van het ‘World Trade Center’ (WTC) in New York in 2001 en de Grenfell-torenbrand op 14 juni 2017 in Londen, zijn een groot aantal brandweerlieden langdurig in contact gekomen met schadelijke rookgassen en stoffen en stofdeeltjes afkomstig van brokstukken. Na de aanslagen op 11 september 2001 zijn er diverse studies verschenen over de verhoogde kankerincidenties bij brandweerlieden die bij deze interventies betrokken waren. Over de Grenfell-brand verschijnen ondertussen de eerste studies.

In juni 2022 was er een virtuele tentoonstelling die het officiële einde van de herstelwerkzaamheden van het WTC 20 jaar geleden herdacht, met verwijzingen naar deze kankerstudies. Meer informatie is beschikbaar in het Engels op de website van AIHA: Virtual Exhibition Focuses on 9/11 Exposures, Health Effects.

In het tijdschrift ‘Nature Scientific Reports’ verscheen recent een studie rond kanker bij Schotse brandweerlieden in de periode 2000-2020, naast een reeks van vier artikelen over gevallen van kanker bij brandweerlieden (met linken naar Grenfell). Meer informatie is beschikbaar in het Engels op de website van de ‘University of Central Lancashire’: Firefighters far more likely to die from cancer and heart attacks than public.

De informatie is ook beschikbaar op de website van de ‘Britse Fire Brigades Union’ (FBU). Deze website bevat ook volgende interessante pagina’s (in het Engels):

De ‘European Public Service Union’ (EPSU) verwijst in het bericht Minimising firefighters' exposure to fire effluents ook naar de laatste campagne. Een samenvatting in 8 talen is beschikbaar.

Volgende “position paper” uit 2021, die beschikbaar is in het Engels op de website van de ‘Industrial Injuries Advisory Council’ (Verenigd Koninkrijk) en naar aanleiding van de Grenfell-brand de papers van 2008 en 2010 actualiseert, verdient ook een vermelding: The Industrial Injuries Advisory Council position paper 47: Firefighters and cancer (PDF, 402 KB).

Op 1 juli 2022 was er tenslotte een communiqué van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), waarbij de professionele blootstelling van brandweerlieden als carcinogeen klasse 1 is ingedeeld. De uitgebreide analyse zal in de loop van 2023 in IARC-monograaf 132 verschijnen. Meer informatie hierover in het Engels op de website van de IARC: IARC Monographs evaluate the carcinogenicity of occupational exposure as a firefighter.

Canada was één van de eerste landen die de aandacht vestigde op kankerrisico’s bij brandweerlieden en heeft hierover ook wetenschappelijk onderzoek gedaan. Dit wordt mooi verwoord in volgend artikel uit 2008 in ‘Prévention au travail’, dat beschikbaar is op de website van het ‘Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail’ (IRSST): Cancer chez les pompiers: Pas de fumée sans feu? (PDF, 612 KB).

Andere artikels op BeSWIC over de brandweer en de HGR

Op deze BeSWIC website staan diverse artikels over de brandweer. Deze kunnen gevonden worden door in de zoekfunctie brandweer in te geven, of via de tag brandweer.

Ook zijn er enkele artikels waarin verwezen wordt naar adviezen van de HGR. Enkele voorbeelden: