Update 05/10/2023
Hoewel er vaak enkel gedacht wordt aan rugpijn als het gaat om werkgerelateerde musculoskeletale aandoeningen (MSA), zijn er veel meer voorbeelden, zoals gewrichts- en zachte weefselproblemen. Ondanks dat de oorzaken vaak in verband worden gebracht met fysieke factoren, zijn er nog veel andere oorzaken, gaande van organisatorische tot psychosociale, die in aanmerking moeten worden genomen bij het treffen van preventieve maatregelen.
MSA: meer dan alleen rugpijn
Terwijl rugpijn de meest voorkomende werkgerelateerde MSA is, vastgesteld bij 43% van de werknemers van de Europese Unie (EU), meldt 41% spierpijn in de schouders, nek en/of bovenste ledematen en 29% in de onderste ledematen. [Bron: Europese enquêtes naar de arbeidsomstandigheden (EWCS)]
Werkgerelateerde musculoskeletale aandoeningen aan de nek en de bovenste ledematen kunnen de hele nek, schouders, armen, voorarmen, polsen en handen treffen. Voorbeelden hiervan zijn peesontstekingen, het carpaletunnelsyndroom en osteoartritis. De risicofactoren omvatten slechte werkhoudingen, repetitief werk en het tillen van zware lasten, factoren die vaak verbonden zijn met machine- en bouwwerkzaamheden. Lang beeldschermwerk kan ook tot problemen leiden, omwille van de repetitieve, statische en intensieve aard van het werk.
Musculoskeletale aandoeningen aan de onderste ledematen treffen de heupen, knieën en benen en komen vaak voor omwille van overbelasting. Ze kunnen bijvoorbeeld leiden tot osteoartritis, gewrichtspijnen en stressfracturen. Werknemers die gedurende lange tijd recht, geknield of gebukt staan, lopen het meeste risico, zoals in de verkoop-, onderwijs-, horeca-, gezondheids- en schoonmaaksector.
Psychosociale en organisatorische risicofactoren
Als het aankomt op risicofactoren en MSA, werd de nadruk meestal gelegd op de fysieke factoren. Maar eigenlijk zijn er verscheidene risicofactoren, ook fysieke, psychosociale en organisatorische factoren, die zowel apart of in combinatie kunnen voorkomen. Terwijl algemeen geweten is welke de belangrijkste fysieke risico's zijn, moet er meer aandacht besteed worden aan de psychosociale en organisatorische factoren.
Werkgerelateerde organisatorische risicofactoren, zoals hoge werkeisen, hoog werkritme en tekort aan pauzes, kunnen een negatieve invloed hebben op de musculoskeletale gezondheid van de werknemers. Zo moet een taak bijvoorbeeld te snel worden uitgevoerd of te zware lasten omvatten en dat leidt dan weer tot slechte werkhoudingen, gewoon omdat het werk sneller zou worden uitgevoerd. Een tekort aan pauzes betekent dat het lichaam niet kan recupereren van fysieke inspanningen en dat vergroot dan weer het risico op MSA. Psychosociale risico's kunnen leiden tot stress, waardoor fysiologische reacties worden uitgelokt en klachten aan het bewegingsapparaat kan veroorzaken.
De prevalentie van organisatorische en psychosociale risicofactoren varieert per beroep, maar er zijn aanzienlijke verschillen tussen sommige risicofactoren. Zo lopen vooral fabrieks- en machineoperators en -monteurs het risico geen pauze te kunnen nemen (gerapporteerd door 30%). Het zijn ook deze werknemers die vaak de volgorde van hun taken niet kunnen aanpassen. Verkopers daarentegen melden dan weer vaker risico's in verband met het werkritme, omdat ze afhankelijk zijn van de eisen van de klanten (82% in 2015). [Bron: Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA), Work-related musculoskeletal disorders: prevalence, costs and demographics in the EU, p. 121, 2019]
MSA hangen ook samen met andere gezondheidsproblemen, zoals angststoornissen, vermoeidheid, slaapproblemen en mentaal onbehagen. Soms kunnen MSA die gezondheidsproblemen zelfs veroorzaken of verergeren.
Geïntegreerde en gecombineerde aanpak ter preventie van MSA
Omwille van de talrijke factoren die bijdragen aan het veroorzaken of verergeren van MSA, en omwille van de interactie tussen die factoren, kunnen MSA het best worden bestreden door een gecombineerde 'holistische' aanpak.
Eerst en vooral moeten altijd de MSA-risicofactoren worden geïdentificeerd. Dit betekent dat men in de onderneming risicoanalyses moet uitvoeren om na te gaan welke taken welke risico's bevatten, welke werknemers kunnen worden getroffen en op welke manier. Dit zal ook snelle tussenkomsten mogelijk maken om ofwel de risicofactoren te elimineren, ofwel de blootstelling en de invloed op de gezondheid van de werknemers te beperken.
Verder is het belangrijk om preventieve maatregelen te combineren om de risico's op alle niveaus te beheersen, waaronder acties gericht op:
- de werkplek (ergonomie);
- de verbetering van de werkorganisatie en de psychosociale factoren, door bijvoorbeeld meer pauzes toe te staan en de werknemers zelf het werkritme te laten regelen;
- het rechtstreeks betrekken van de werknemers, door bijvoorbeeld opleidingen te geven over een goede werkhouding.
Meer informatie
Meer info op de website van EU-OSHA:
- rapport in het Engels over werkgerelateerde MSA aan de nek en de bovenste ledematen: Report - Work-Related Neck and Upper Limb Musculoskeletal Disorders;
- powerpoint presentatie over risicoanalyses: Risicobeoordeling voor aandoeningen van het bewegingsapparaat.
Meer info in het Engels op de OSHwiki website, over:
- werkhoudingen; Risk factors for musculoskeletal disorders — working postures;
- beeldschermwerk: Musculoskeletal disorders in visual display unit (VDU) tasks;
- MSA aan de onderste ledematen: Musculoskeletal lower limb disorders;
- langdurig rechtstaan: Musculoskeletal disorders and prolonged static standing;
- psychosociale risicofactoren: Psychosocial risk factors for musculoskeletal disorders (MSDs).
(Bron – ‘Healthy Workplaces Campaign’: “Back pain just tip iceberg when it comes MSDs: what else there?”)