Telewerk en het risico op MSA

Update 05/10/2023

Telewerk is sinds de COVID-19-pandemie enorm toegenomen en zal de manier waarop werknemers hun werk uitoefenen waarschijnlijk blijvend veranderen. Hoewel er heel wat voordelen aan telewerk verbonden zijn, mogen de mogelijke risico’s op de ontwikkeling van musculoskeletale aandoeningen (MSA) en stress niet worden onderschat.

Wat is telewerk en waar komt het voor?

Onder telewerk verstaat men het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (zoals smartphones, tablets, laptops en computers) voor werk dat wordt uitgeoefend op een andere locatie dan de kantoorgebouwen van de werkgever. In dit artikel wordt dan ook, wanneer er wordt gesproken over telewerk, telethuiswerk bedoeld.

Hoewel telethuiswerk voordelen heeft voor het leven en de gezondheid van werknemers, kan deze werkvorm zonder het doorvoeren van een grondige risicoanalyse en het implementeren van veiligheidsprotocollen risico’s op MSA veroorzaken of verergeren.

Een eerste schatting van de Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (Eurofound) geeft aan dat bijna 40% van alle werknemers voltijds begon te telewerken door de COVID-19 pandemie. Dit was een enorme toename van het aantal mensen dat van thuis werkte. Ter vergelijking: in 2019 werkte in de helft van de Europese lidstaten minder dan 10% van de werknemers van thuis. Volgens een studie van het ‘Joint Research Centre’ (JRC) lag dit cijfer enkel in Zweden, Finland en Nederland hoger dan 30%. Door het verschil in voorafgaande ervaring met telewerk tussen de verschillende Europese lidstaten, was de plotse verandering door de pandemie wellicht een grotere uitdaging voor sommige werknemers, werkgevers en landen, dan voor andere.

Het is nog niet duidelijk wat de telewerksituatie na de pandemie zal zijn. Toch zal telethuiswerk waarschijnlijk een belangrijk plaats in het leven van werknemers innemen. Volgens een studie van het JRC bevindt 25% van de tewerkstelling in de Europese Unie (EU) zich in “telewerkbare sectoren”. Een aanzienlijk aandeel van de werknemers in de EU zal wellicht ook na het opheffen van de coronamaatregelen blijven telewerken.

Wat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s?

Sommige van de belangrijkste MSA-risicofactoren die door telewerk kunnen vergroten, hebben te maken met een slecht opgezette werkplek. Door de onverwachte noodzaak om onmiddellijk van thuis te beginnen werken, hebben werknemers vaak niet de tijd en middelen gekregen om speciale werkruimte te creëren.

Het werken via een geïmproviseerde opstelling was een gemeenschappelijk kenmerk van het telewerken tijdens de pandemie. Er werd gewerkt in de slaapkamer, aan de keukentafel, zonder geschikt meubilair en soms met de bijkomende moeilijkheid van de zorg voor de kinderen. Thuiswerkruimtes beschikken daarenboven vaak niet over ergonomisch materiaal, zoals bureaus en bureaustoelen die in hoogte kunnen worden afgesteld, ergonomische keyboards en laptopstandaards.

Op kantoor kunnen werkgevers ervoor zorgen dat de omgevingsomstandigheden voor wat bijvoorbeeld belichting en verwarming betreft, aangepast worden. Dergelijke controle is niet mogelijk wanneer werknemers telewerken. De gezondheid van werknemers kan er op die manier op achteruitgaan door factoren als onvoldoende licht en te warme of te koude kamers.

Een andere belangrijke risicofactor heeft betrekking op de psychosociale risico’s. 24,8% van de telewerkers zegt last te hebben van angst(gevoelens). Bij niet-telewerkers is dit 14,4%. Angst is een prioriteitskwestie, gelet op het verhoogde risico door de sociale isolatie omwille van de beperkende coronamaatregelen. Telewerk verkleint ook het aantal sociale interacties tussen collega’s, hetgeen bijdraagt aan het probleem van sociale isolatie.

Zonder een duidelijk scheiding tussen thuis en werk bestaat het gevaar dat werknemers het gevoel krijgen dat de werkdag nooit eindigt. 33,7% van de telewerkers (versus 12,9% van niet-telewerkers) geven aan dat ze zich ook buiten de werkuren zorgen maken over het werk. 34,3% van de telewerkers zegt dagelijks of verschillende keren per week in de vrije tijd te werken (versus 6,9% van niet-telewerkers). De onmogelijkheden om zich los te koppelen van het werk kan het risico op MSA of stress verhogen.

Telewerkers melden ook vaker met slaapproblemen te kampen dan niet-telewerkers. 38,2% van de telewerkers meldt meermaals per maand moeite te hebben om in slaap te geraken (bij niet-telewerkers is dit 24,9%). Telewerkers lopen meer kans dan niet-telewerkers om meermaals per nacht wakker te worden en uitgeput of moe te ontwaken.

Het is belangrijk dat thuiswerkende werknemers toegang hebben tot een veilige, comfortabele werkplek. Werknemers moeten ondersteund worden om ervoor te zorgen dat hun thuiswerkplek hen niet blootstelt aan een verhoogd risico op allerlei gezondheidsproblemen, zoals MSA. Een risicoanalyse van de thuiswerkplek van elke werknemer, waarin de thuiswerkende werknemer een belangrijke rol speelt, zou deel moeten uitmaken van de verplichte risicoanalyse van de werkgever. Dit zal helpen om de potentiële probleemgebieden te identificeren.

Vervolgens moeten werkgevers het nodige materiaal voorzien, zoals ergonomische laptops, muizen en keyboards, maar ook technische ondersteuning en begeleiding bieden over het opzetten van de thuiswerkplek. Men kan tenslotte ook regelmatige lichaamsbeweging proberen te bevorderen en tips aanbieden om in contact te blijven met collega’s of te deconnecteren op het einde van de werkdag.

Meer info

(Bron: ‘Healthy Workplaces Campaign News’ - februari 2022: “What is teleworking and how can it affect musculoskeletal health?”)