Studievoormiddag “#MeToo op het werk - Hoe ver staan we?” (FOD Werkgelegenheid – België – 2023)

Op dinsdag 7 maart 2023 organiseerde de Algemene Directie Humanisering van de arbeid van de FOD Werkgelegenheid in samenwerking met het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en de FOD Beleid en Ondersteuning (BOSA) een studievoormiddag rond geweld en ongewenst seksueel gedrag op de werkvloer.

Geweld en ongewenst seksueel gedrag halen de laatste jaren regelmatig de media. Men legt dan vaak de link met de #MeToo-beweging. Ook op de werkvloer is dit een actueel en maatschappelijk relevant thema.

Op nationaal en internationaal vlak werkte men verdragen, conventies en regelgeving uit om deze problematiek aan te pakken. Op de werkvloer staan de vertrouwenspersonen, de preventieadviseurs psychosociale aspecten, de vakbondsafgevaardigden en de leidinggevenden in voor preventie, detectie en de bescherming van werknemers. In de aanpak van geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk vormen zij de eerste lijn.

Sprekers en onderwerpen

Tijdens de studiedag, die werd voorgezeten door Véronique Crutzen en Griet Van Meulder van de AD Humanisering van de Arbeid van de FOD Werkgelegenheid, namen een aantal experten de internationale regelgeving, verdragen en conventies rond het onderwerp onder de loep. Daarnaast werd de rol van vertrouwenspersonen, de preventieadviseurs psychosociale aspecten, de vakbondsafgevaardigden en de leidinggevenden bij de preventie, detectie en de bescherming van betrokken werknemers besproken. Tenslotte kwamen enkele ervaringsdeskundigen hun verhaal vertellen.

Een opname van enkele sprekers is beschikbaar op het YouTube-kanaal van de FOD Werkgelegenheid: #MeToo op het werk - Hoe ver staan we? #MeToo au travail - Où en sommes-nous ?.

De presentaties van de studiedag zijn beschikbaar op de evenementenwebsite van de FOD Werkgelegenheid: #MeToo op het werk - Hoe ver staan we?.

Inleiding: Het belang van de Conventie van Istanbul en IAO-verdrag nr. 190 bij het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen – Nicolas Belkacemi van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, en Valérie Poucet, juriste bij de FOD Werkgelegenheid

Tijdens deze inleidende presentaties gingen Nicolas Belkacemi en Valérie Poucet dieper in op een aantal relevante regelgevende initiatieven die een kader bieden voor de bescherming van werknemers tegen geweld en ongewenst (seksueel) gedraag.

Nicolas Belkacemi belichtte het belang van de Conventie van Istanbul (ofwel het Verdrag van Istanbul). Het Verdrag van Istanbul is het meest uitgebreide internationale verdrag inzake het bestrijden en voorkomen van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Het verdrag werd gepresenteerd en opengesteld voor ondertekening in 2011 en is van toepassing sinds 2014.

Het Verdrag heeft als doel een allesomvattend kader op te zetten met beleid en maatregelen ter bescherming en ondersteuning van alle slachtoffers van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Het biedt lidstaten dit kader in vier belangrijke domeinen: de preventie van geweld, de bescherming en ondersteuning van slachtoffers, de vervolging van daders en de ontwikkeling van geïntegreerde, globale en gecoördineerde beleidsmaatregelen.

Op 11 september 2012 tekende België het Verdrag van Istanbul. Op 14 maart 2016 ratificeerde België het Verdrag. In 2016 werd het Instituut officieel aangeduid als het orgaan dat verantwoordelijk is voor de coördinatie, uitvoering, opvolging en evaluatie van de Belgische beleidslijnen en maatregelen in het kader van dit verdrag. Meer informatie is beschikbaar op de website van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, in de rubriek Raad van Europa.

De volledige tekst van de conventie is beschikbaar in verschillende talen, waaronder het Nederlands, op de webpagina van de Europese Raad: Text of the Convention - Istanbul Convention Action against violence against women and domestic violence.

Valérie Poucet lichtte vervolgens het Verdrag nr. 190 betreffende geweld en intimidatie van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) toe. In 2019 werd de tekst van dit verdrag, die bestaat uit 20 artikelen, aangenomen.

Het verdrag beschrijft het recht op een arbeidsomgeving zonder geweld en pesterijen. Dit gebeurt aan de hand van een aantal speerpunten:

  • een inclusieve aanpak met een uitgebreid toepassingsgebied;
  • een geïntegreerde aanpak: preventie vanuit verschillende invalshoeken, met verplichtingen voor werkgevers, zoals de invoering van een preventiebeleid, risicoanalyses,…;
  • rechts- en compensatiemiddelen;
  • invalshoeken als een gelijke behandeling en veiligheid en gezondheid op het werk (VGW);
  • sensibilisering: opleidingen, campagnes,…;
  • bijzondere nadruk wordt hierbij gelegd op op gender gebaseerd gedrag;

De Belgische Welzijnswet beantwoordt aan de doelstellingen van het IAO-verdrag.

De volledige tekst van dit verdrag is beschikbaar op de website van de IAO: IAO-Verdrag betreffende geweld en intimidatie, 2019 (nr. 190).

Seksisme op het werk. De enquête #YouToo? – Hildegard Van Hove van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Hildegard Van Hove kwam de resultaten van de #YouToo-enquête voorstellen. De enquête, die peilde naar de opvattingen, de ervaringen en het gedrag rond seksisme, verliep tweeledig. Enerzijds werd via het Rijksregister een aselecte steekproef gedaan bij 12.000 Belgen, anderzijds organiseerde het Instituut een open bevraging via Facebook, in de pers en via de partners van het Instituut.

De enquête ging onder andere op zoek naar een antwoord op de vraag wat seksisme is, wat grensoverschrijdend gedrag is en of we een consensus kunnen vinden over waar nu net de “grens” ligt. Seksisme maakt nu eenmaal deel uit van onze cultuur, iedereen krijgt dit onbewust mee in maatschappelijke structuren, in culturele boodschappen, ...

Uit de bevraging naar (psychologisch en fysiek) geweld op het werk komt naar voren dat vooral jongeren en mensen in contactberoepen kwetsbaar zijn. Seksueel geweld wordt hierbij nog te vaak goedgepraat. Er is dan ook meer preventie nodig. Het creëren van aanspreekpunten is niet voldoende, er is een proactief beleid nodig.

Hildegard Van Hove concludeerde dat, hoewel we een cultuurshift meemaken, hardnekkige restanten van een seksistische cultuur blijven bestaan. We moeten dan ook blijven bouwen aan een consensus.

Bekijk voor meer informatie de website van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen: Enquête #YouToo?.

Rol van het Instituut in het kader van juridische bijstand bij grensoverschrijdend gedrag –  Pauline Loeckx en Charlot Bonte van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Pauline Loeckx en Charlot Bonte, juristen bij het Instituut, overliepen de relevante wetgeving rond het thema, zoals de Conventie van Istanbul, het CAO-verdrag nr. 190, de Welzijnswet, de Genderwet en de Seksismewet. Meer informatie is beschikbaar op de website van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen.

Er werden een aantal actiemogelijkheden van het Instituut overlopen, zoals:

  • Adviseren van de melder, de preventiedienst, de werkgever, …;
  • contacteren van de (voormalige) werkgever over de klacht van de (voormalige) werknemer, over inbreuken op de wetgeving, vaak met het oog op een oplossing in der minne;
  • sensibiliseren rond pijnpunten;
  • opstarten of vervoegen van gerechtelijke procedure.

Tenslotte werden een aantal specifieke procedures uit de geschiedenis van het Instituut overlopen.

Digitaal seksueel geweld op het werk – Ellen De Pauw van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Ellen De Pauw kaartte de toename van het digitaal seksueel geweld op het werk aan. Onder digitaal seksueel geweld verstaan we elke vorm van seksuele intimidatie, uitbuiting of misbruik dat plaatsvindt online en/of via het gebruik van technologie. Dit probleem komt steeds vaker voor, onder andere onder invloed van technologische ontwikkelingen en de stijging van het telewerk.

Het gaat over ongewenste seksueel getinte berichten en bedreigingen, cyberflashing, niet-consensuele verspreiding van seksueel getinte inhoud, sextortion, voyeurisme, computergegenereerde en gefotoshopte seksueel getinte inhoud, enzovoort. Vaak is er sprake van een “online disinhibition effect” door het gebrek aan sociale controle en het feit dat er weinig inspanning nodig is voor daders om het gedrag te stellen.

In het kader van welzijn op het werk moet ook deze problematiek serieus genomen worden. Toch ziet het Instituut dat al te vaak de connotatie bestaat dat een dergelijke vorm van geweld minder serieus genomen wordt.

Na de presentatie van Ellen de Pauw getuigden Florence Hainaut en Wendy Van den Heuvel over hun ervaringen met (digitaal) seksueel geweld op het werk.

Voorbeelddossiers vanop de werkplek – Stefanie Vermeire van ACV Openbare Diensten bij de UGent 

Stefanie Vermeire lichtte tijdens de studievoormiddag de werking van het meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag aan de Universiteit Gent (UGent) toe.

Aan de hand van een aantal casussen werd de rol van de vakbond uitgediept op het vlak van advies en doorverwijzing, opvolging, controle van psychosociaal beleid van het Comité voor preventie en bescherming op het werk (CPBW), vragen om specifieke risicoanalyse (5 A’s), (juridische) Bijstand (arbeidsrechtbank, burgerlijke rechtbank, Raad van State, …), Contact met Toezicht op het Welzijn op het Werk (TWW), …

Hulp aan slachtoffers na seksueel geweld door de Zorgcentra in België – Lien De Leeuw van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Lien de Leeuw sprak over de Zorgcentra na Seksueel Geweld. Deze zorgcentra zullen weldra in nagenoeg alle Belgische provincies actief zijn. Ze verlenen 24/7 gratis in samenwerking met justitie en partners uit de gezondheidszorg een aantal diensten voor slachtoffers. Dit zijn onder andere:

  • medische zorg;
  • forensisch onderzoek;
  • psychologische bijstand;
  • mogelijkheid tot klachtneerlegging;
  • opvolging door middel van casemanagement.

Meer informatie is beschikbaar op de website Seksueel geweld: Zorgcentra na seksueel geweld.

Bekijk ook de folder op de website van het Instituut: Zorgcentra na seksueel geweld (PDF, 589 KB).