ATEX

ATEX is de afkorting van "atmosphère explosive". Onder explosieve atmosfeer verstaat men een mengeling van lucht (dat wil zeggen een voldoende hoeveelheid zuurstof) en brandbare stoffen (gas, dampen, nevel of stof) in zulke atmosferische omstandigheden dat na ontsteking de verbranding zich verspreidt over het gehele niet-verbrande mengsel.

De ATEX-reglementering bepaalt de regels en normen op het vlak van veiligheid voor de gevaarlijke zones. Die reglementering komt voort uit deze Europese richtlijnen:

  •  op economisch vlak: 94/9/EG; deze richtlijn is vanaf 20 april 2016 vervangen door de richtlijn 2014/34/EU;
  • op sociaal vlak: 1999/92/EG.

Die twee Europese richtlijnen hebben enerzijds tot doel informatie te geven over de risico's die verbonden zijn aan ontploffingen en anderzijds verscheidene verplichte technische en organisatorische maatregelen op te leggen.

De werkgever moet de risico's op ontploffing identificeren en analyseren, de ontploffingszones afbakenen en de nodige maatregelen nemen om die risico’s te voorkomen.

Campagnes

  • Inspectiecampagne in de sector van de houtbewerking (FOD Werkgelegenheid - België - 2010)

    Tussen februari 2010 en maart 2010 hebben de arbeidsinspecteurs van de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk nagegaan of de sector van de houtbewerking de belangrijkste preventieregels in de dagelijkse praktijk heeft kunnen omzetten.

ATEX - Tools

Risico's van brand of explosie – Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2022)

De Europese en Belgische regelgeving inzake risico's van brand of explosie vereist dat elke onderneming streeft naar het vermijden of verminderen van de blootstelling van de werknemers aan deze risicofactor. Conform de SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's beschrijft deze brochure een methode op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Deze methode moet het mogelijk maken om de problemen verbonden aan de risico's van brand of explosie beter te voorkomen en/of bij te sturen. De brochure sluit af met een reeks hulpfiches.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg in de rubriek Publicaties > Risico's van brand of explosie - Reeks SOBANE-strategie.

Meer informatie is ook beschikbaar onder het thema SOBANE risicoanalyse strategie, in de rubriek Sobane-strategie toegepast op RISICO'S VAN BRAND OF EXPLOSIE.

Inspectie-instrument ‘Opslag van ontplofbare stoffen’ (FOD Werkgelegenheid – België)

Met dit instrument kan een onderneming nagaan of er voldoende maatregelen zijn genomen om ongevallen en de zware gevolgen ervan die zijn verbonden aan de opslag van ontplofbare stoffen te voorkomen en te beperken.

Het instrument is zowel bestemd voor Seveso-ondernemingen als niet-Seveso-ondernemingen die ontplofbare stoffen opslaan.

Dit instrument is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid): Inspectie-instrument ‘Opslag van ontplofbare stoffen’.

Risico's van brand of explosie - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België)

De SOBANE-strategie is een strategie voor risicobeheersing op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. De brochure "Risico's van brand of explosie" bevat fiches om de verschillende risicofactoren van brand of explosie in de onderneming te analyseren. Met deze brochure kan men dus de risico's op brand en explosie helpen voorkomen en/of inperken.

Het instrument is bestemd voor werkgevers, preventie-adviseurs, leden van het comité voor preventie en bescherming op het werk en arbeidsartsen.

Dit instrument is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties > Risico's van brand of explosie - Reeks SOBANE-strategie.

Inspectie-instrument 'Ontvlambare vloeistoffen' (FOD Werkgelegenheid – België)

Het inspectie-instrument werd ontwikkeld door de Belgische Seveso-inspectiediensten om de installaties voor de opslag en de verlading van ontvlambare vloeistoffen te evalueren.

Het instrument beschrijft de typische risico's en maatregelen voor:

  • opslagtanks;
  • leidingen;
  • verlaadplaatsen voor vrachtwagens, spoorwagons en boten;
  • opslag in eenheidsverpakkingen (vaten, IBC’s, ...);
  • het afvullen in eenheidsverpakkingen.

Het instrument is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid: Inspectie-intrument ‘Ontvlambare vloeistoffen'.

Inspectie-instrument 'Ontvlambare vloeibare gassen' (FOD Werkgelegenheid – België)

Het inspectie-instrument behandelt de risico’s en maatregelen bij de volgende uitrustingen:

  • tanks en leidingen;
  • verlaadplaatsen voor vrachtwagens, spoorwagons en schepen;
  • opslagplaatsen en afvulinstallaties voor gasflessen.

Het instrument is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid: Inspectie-instrument 'Ontvlambare vloeibare gassen'.

Gids "Brandveilig werken bij dakafdichtingswerken" (BEVAD - België)

Deze gids van de Belgische Vereniging Aannemers van Dichtingswerken (BEVAD) legt uit hoe men zonder risico op brand dakafdichtingswerken kan uitvoeren. De gids bevat de volgende hoofdstukken en thema's:

  • apparatuur, zoals brander, gasdarm, slangbreukventiel, ontspanner, gasfles en smeltketel;
  • brand, explosiegevaar en vuurvergunning;
  • hechtingsprimer;
  • kledij;
  • blussen van branden;
  • signalisatie;
  • EHBO;
  • elektriciteit;
  • verzekeringen.

Het instrument is bestemd voor aannemers en preventie-actoren van de bouwsector die dakafdichtingswerken uitvoeren.

De publicatie is gratis voor de leden van BEVAD en betalend voor andere geïnteresseerden. Voor meer informatie en bestellingen kan u contact opnemen met bevad@confederatiebouw.be.

Meer informatie over de publicatie is ook beschikbaar op de website “Bouw & Wonen”: Brandveilig werken bij dakafdichtingswerken.

Databank CarAtex (INRS – Frankrijk)

CarAtex (afkorting van “caractéristiques atmosphère explosive”) geeft informatie over de ontvlambaarheid en de explosiviteit van stoffen. De databank beschrijft 4600 stofmengelingen.

Het instrument is bestemd voor industriëlen die de fysicochemische eigenschappen moeten kennen om de ontvlambaarheid en de explosiviteit te beoordelen van de producten die ze gebruiken, transformeren, opslaan, enz.

Dit instrument is beschikbaar op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS), in het Frans: Base de données CarAtex.

Databank GESTIS-STAUB-EX (IFA - Duitsland)

Met de databank GESTIS-STAUB-EX van het Duitse onderzoekscentrum ‘Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung’ (IFA) kan men de eigenschappen inzake ontvlambaarheid en explosiviteit van 6005 stoffen opsporen.

Het instrument is bestemd voor industriëlen die de fysicochemische eigenschappen moeten kennen om de ontvlambaarheid en de explosiviteit te beoordelen van de producten die ze gebruiken, transformeren, opslaan, enz.

Dit instrument is beschikbaar op de website van het IFA:

Kennisdossier “Explosieveiligheid en verstikkingsgevaar” (Arbokennisnet – Nederland)

Arbokennisnet biedt een aantal thematische dossiers die zijn geschreven door leden van de beroepsverenigingen. Arbokennisnet heeft een dossier opgesteld over de problematiek van de veiligheid in explosieve atmosferen.

Het instrument is bestemd voor werkgevers en werknemers.

Het document is beschikbaar op de website van Arbokennisnet: Kennisdossier Explosieveiligheid en verstikkingsgevaar.

Brand en ontploffing in de houtsector (INRS – Frankrijk)

In de hout- en meubelsector is er een hoog risico op brand en ontploffing. Deze gids beschrijft de risico's in de houtsector en wil de bedrijfsleiders bewust maken van de gevaren van vuur en ontploffingen voor hun werknemers en hun installaties. De gids wijst op de preventiemaatregelen en de doeltreffende middelen in de strijd tegen de risico's op brand en ontploffing.

Het instrument is bestemd voor de werkgevers uit de hout- en meubelsector.

Het instrument is in het Frans beschikbaar op de website van het INRS: Incendie et explosion dans l'industrie du bois.

Dossier “Brand- en explosiegevaar” (Rijkswaterstaat – Nederland)

De Nederlandse Rijkswaterstaat heeft een dossier over de risico's van brand en ontploffing in de landbouwsector.

Het dossier is beschikbaar op de website van het kenniscentrum InfoMil: Brand- en explosiegevaar.

E-learning "Atmosphère explosive: sensibilisation aux risques ATEX" (Fictis Prévention - Frankrijk)

Deze e-learning module informeert werknemers over de explosierisico’s in het kader van hun beroepsactiviteit. De module geeft informatie over de explosiemechanismen, de ATEX-zones en de passende preventie- en beschermingsmaatregelen.

Deze module is bestemd voor alle werknemers die moeten werken in zones met explosiegevaar.

Dit afstandsonderwijs helpt de leerling bij het:

  • identificeren van de explosiemechanismen;
  • begrijpen van de ATEX-zonering;
  • identificeren van de toegangsprocedures voor de ATEX-zones;
  • identificeren van de algemene consignes die moeten worden nageleefd in de ATEX-zones.

Meer informatie over deze tool is beschikbaar in het Frans op de website van Fictis Prévention: E-learning "Atmosphère explosive: sensibilisation au risque ATEX".

Onderzoeken

  • Ongevallen in silo’s van plantaardige stoffen (Ministère français chargé de l’environnement - Frankrijk - 2008)

    De studie geeft de gegevens en de ervaringsfeedback weer van de analyses van de ongevallen die zich hebben voorgedaan in de silo's met min of meer bewerkte plantaardige stoffen (graangewassen, suiker, ...) in Frankrijk of in het buitenland. De studie heeft geen betrekking op de silo's met houtspaanders of houtdeeltjes.
  • Stofontploffingen op arbeidsplaatsen. Inventaris en analyse (INRS - Frankrijk - 2010)

    De studie heeft betrekking op de activiteitensectoren waar er een groot risico op stofontploffing bestaat: de hout- en metaalsector, de sector van de voedingsmiddelen, de chemie en de geneesmiddelen, alsook de sector van de opslag van graangewassen in bulk.

ATEX - Regelgeving

ATEX verwijst zowel naar de Europese economische richtlijn 2014/34/EU en de Europese sociale richtlijn 1999/92/EG.

De richtlijn 2014/34/EU (ook vroeger ATEX 95 en momenteel ATEX 114 genoemd) verdeelt de toestellen en de beschermingssystemen waarop ze van toepassing is, in groepen en categorieën. De richtlijn 1999/92/EG (ook vroeger ATEX 137 en momenteel ATEX 153 genoemd) voorziet dat de arbeidsplaatsen waar zich explosieve atmosferen kunnen voordoen, door de werkgever in zones worden onderverdeeld en bepaalt welke groepen en categorieën van toestellen en beschermingssystemen in elke zone zouden moeten worden gebruikt.

Afgezien van de reglementering die het algemene kader vastlegt, bepalen talrijke internationale normen (IEC, API, NFPA, ...) de basis van de veiligheid voor explosieve atmosferen.

Ook talrijke gidsen en codes van goede praktijken bieden meer details omtrent de modaliteiten die moeten worden toegepast.

Europese wetgeving

Richtlijn 1999/92/EG betreft de minimale voorschriften voor een betere bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen. Die richtlijn is beschikbaar op de EUR-Lex website van de Europese Unie (EU): Richtlijn 1999/92/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 1999 betreffende minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen (vijftiende bijzondere richtlijn in de zin van artikel 16, lid 1, van Richtlijn 89/391/EEG).

Richtlijn 2014/34/EU betreft de harmonisatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake apparaten en beveiligingssystemen voor gebruik in ontplofbare atmosferen. Die richtlijn is beschikbaar op de EUR-Lex website van de EU: Richtlijn 2014/34/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 februari 2014 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake apparaten en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen (herschikking).

Belgische koninklijke besluiten

Evaluatie van de Europese conformiteit van de producten

De richtlijn 2014/34/EU heeft betrekking op de fabrikanten die de verantwoordelijkheid hebben over het op de markt brengen van producten die beantwoorden aan de essentiële vereisten van de richtlijn en dit kenbaar te maken aan de consumenten door de CE-markering erop te plaatsen. De CE-markering geeft dus aan dat de producten beantwoorden aan de overeenstemmende Europese geharmoniseerde normen (of aan gelijkwaardige normen).

Deze conformiteit wordt nagegaan door de nationale markttoezichtautoriteiten in nauwe samenwerking met de andere lidstaten van de Europese Unie en met de Europese Commissie. Als het product niet conform is, dan kan het op het Europese grondgebied verboden worden.

Afgezien van de CE-markering voorziet de richtlijn ook in de verplichting voor de fabrikant of diens afgevaardigde op de Europese markt om een conformiteitsverklaring en een technisch dossier op te stellen.

In het Europees recht werden op 9 juli 2008 enkele aspecten omgevormd betreffende de wederzijdse erkenning in de niet-geharmoniseerde sector (verordening 764/2008) en de accreditatie en het toezicht op de markt (verordening 765/2008). Die principes zijn nu opgenomen in de richtlijn 2014/34/EU.

Die verordeningen zijn beschikbaar op de EUR-Lex website van de EU:

De aangemelde instanties komen tussen in de procedures inzake de evaluatie van de conformiteit van de producten voordat de fabrikanten die op de markt brengen, alsook voor de overheid van een land in het kader van het markttoezicht. In België wordt dat toezicht uitgeoefend door de Algemene Directie Energie van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, die het ‘Institut Scientifique de Service Public’ (ISSeP), Apragaz en Vinçotte als Belgische organen voor de evaluatie van de conformiteit heeft aangemeld.

De NANDO database van de Europese Commissie biedt de ondernemingen een lijst van aangemelde instanties die de conformiteit van hun producten kunnen evalueren. Daarnaast biedt ze de overheid de mogelijkheid om toezicht over de markt te houden. Ten slotte kunnen de consumenten er zeker van zijn dat een product met een CE-markering door een bevoegd orgaan gecertifieerd werd als conform met de essentiële vereisten inzake gezondheid en veiligheid.

Meer informatie daarover op de website van de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, in de rubriek Thema's > Energie > Energiebronnen > Elektriciteit > Veiligheid van elektrische producten > Veiligheid van apparaten bedoeld voor gebruik in een explosieve atmosfeer.

Normen en standaarden

Meer informatie op de website van:

In de praktijk

  • Brandpreventie / ATEX

    Napo-video over het risico van brand en explosies op de werkplek

    In de animatiefilm “Napo in… brandalarm!” van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) illustreren Napo en zijn collega’s het risico van brand en explosies op de werkplek en de maatregelen die kunnen worden genomen om de risico's te beperken. Een belangrijk...

Nieuws en evenementen

14.12.2023

Op de blog – Organisatie van medische zorg bij CBRNe-incidenten: rapport van KCE

Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) heeft zich op vraag van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid gebogen over de...
09.01.2023

SOBANE-strategie: update brochure over risico's van brand of explosie

De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid) heeft een bijgewerkte versie van de brochure uit de...
19.09.2022

Op de blog - Bekwaamheidsattesten of verplichte opleidingen: enkele niet-welzijnsregelgevingen

Menig preventieadviseur kent de opleidingen (en de daaropvolgende bevoegdheidsverklaring door de werkgever) voor BA4 (gewaarschuwde)/BA5 (vakbekwame...
02.08.2022

Wijziging KB tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing

Op 23 juni 2022 publiceerde het Belgisch Staatsblad het koninklijk besluit (KB) van 20 mei 2022 tot wijziging van het KB van 7 juli 1994 tot...
ATEX
ATEX
12.03.2018

Wat weet u over de ATEX-reglementering?

De ATEX-reglementering (wat "ATmosphère EXplosive" betekent) bepaalt de regels en normen op het vlak van veiligheid voor de gevaarlijke...
europese_vlag.jpg
24.05.2016

ATEX en laagspanningsrichtlijn naar Belgisch recht omgezet

Op 29 april 2016 zijn de laatste KB’s in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd als gevolg van 8 aanpassingen van Europese richtlijnen die op 29 maart...