Gevaarlijke stoffen

Op bepaalde werkplaatsen, zoals in laboratoria, is een grote verscheidenheid aan gevaarlijke stoffen aanwezig. Het kan dan gaan om chemische, biologische en kankerverwekkende (of mutagene) agentia. Collectieve beschermingsmiddelen (CBM) zullen ervoor moeten zorgen dat de gezondheid van de werknemers niet in het gedrang komt.

Om de veilige omgang met gevaarlijk stoffen te stimuleren, moeten er verschillende veiligheidsmaatregelen worden getroffen:

  • de werkplaats veilig inrichten;
  • hygiënemaatregelen nemen;
  • de hoeveelheid gevaarlijke stoffen op de werkplaats beperken;
  • informatie bijhouden over de mogelijke risico’s van alle aanwezige gevaarlijke stoffen;
  • werknemers opleiden om veilig met gevaarlijke stoffen om te gaan;
  • ...

Ook collectieve beschermingsmiddelen (CBM) spelen een belangrijke rol, omdat ze een barrière opwerpen tussen de gevaarlijke stof en alle mensen op de werkplaats die eraan kunnen worden blootgesteld.

Werken in gesloten systemen

In een gesloten systeem is de gevaarlijke stof volledig omhuld. Er is lokale afzuiging voorzien via een luchtkanaal en een ventilator. Meestal worden trekkasten of veiligheidskabinetten gebruikt.

Trekkasten worden in onderdruk gebracht ten opzichte van de omgeving waarin ze staan, bijvoorbeeld in een laboratorium. Ze zuigen lucht uit hun omgeving aan. Die lucht wordt daarna, al dan niet gefilterd, naar buiten geloosd. Er zijn ook types trekkasten die een gedeelte van de lucht rechtstreeks van buiten het gebouw aantrekken. Daarnaast bestaan er gesloten systemen, waarbij de lucht wel gefilterd maar niet naar buiten wordt geloosd.

Om toegang tot de werkruimte te krijgen, moet de operator door een beweeglijk scherm. Dat kan tijdens de werkzaamheden geheel of gedeeltelijk worden gesloten.

Veiligheidskabinetten leiden de afgezogen lucht via een filter naar buiten. Soms wordt ook de binnenstromende lucht door een filter geleid, zodat de inhoud van het kabinet niet door de lucht uit de buitenomgeving kan worden gecontamineerd.

Op die manier worden zowel de werknemer, het product als het milieu beschermd.

Er wordt gewerkt via een raam, dat meestal in de hoogte instelbaar is.

Heel risicovol materiaal kan worden bewerkt in een hermetisch afgesloten veiligheidskabinet. Het materiaal wordt dan via een sas naar binnen en naar buiten gebracht. Alle handelingen door de operator gebeuren via manchetten. Dat type kast wordt dan ook “handschoenkast” genoemd.

Bij de selectie en het gebruik van gesloten systemen moet men de volgende zaken checken:

  • Alle onderdelen van de kast (binnenkant, werkvlak, aansluitingen) moeten bestand zijn tegen de producten die erin worden behandeld en tegen de omstandigheden in de werkomgeving (temperaturen, corrosie, water, ...).
  • De luchtstroming in de buurt van de kast mag zo weinig mogelijk worden verstoord. De luchtsnelheid buiten de kast en de onderdruk in de kast kan men met rooktesten opmeten.
  • Het werkoppervlak moet voldoende verlicht zijn.
  • De schuiframen moeten beveiligd zijn, zodat ze niet zomaar naar omlaag kunnen vallen.
  • De motor van de ventilator mag niet te veel lawaai maken.
  • Om onnodig contact met de gevaarlijke stof te vermijden, moeten handgrepen zich aan de buitenkant van het raam bevinden. Aansluitingen voor gas, water en perslucht mogen alleen van buiten de kast worden bediend.
  • De afzuigefficiëntie van het gesloten systeem moet men voortdurend monitoren. Daarbij moet men rekening houden met de interactie tussen de verschillende systemen en de algemene ventilatie.

Daarnaast bestaan er nog specifieke werkmethoden voor bijvoorbeeld het verwijderen van asbest: het bouwen van een dubbelwandige zone die door luchtextractie in onderdruk wordt gehouden en die een personeelssas en materiaalsas heeft. Bij asbestverwijdering worden bovendien glove-bags (moffen) gebruikt.

Emissies opvangen bij de bron

Voor minder gevaarlijke stoffen kan plaatselijke afzuiging soms voldoende zijn. De afzuiging wordt zo dicht mogelijk bij de vervuilingsbron geplaatst. Het hoofd van de werknemer mag zich zeker niet bevinden in de luchtstroom tussen de emissiebron en de afzuiginstallatie. De gevaarlijke stof wordt opgezogen door een aanzuigmond en door een leiding tot buiten de werkomgeving gebracht.

Plaatselijke afzuiging kan men voorzien door mobiele afzuigkappen, vaste aanzuigopeningen of -pijpjes op laboratoriumtafels, kappen die boven het werkvlak worden aangebracht, ... De afbeelding hieronder toont een voorbeeld van een afzuiginstallatie voor een schadelijk stof.

Afzuiginstallatie

Belangrijk is dat de afzuiginstallatie is aangepast aan de vorm en afmetingen van het emissie-oppervlak of van de af te zuigen stof.

Daarnaast moet de afzuiging natuurlijk krachtig genoeg zijn. Daarbij moet men o.a. rekening houden met de snelheid waaraan de stof wordt uitgestoten en met de afstand tussen de emissiebron en de aanzuigmond. Bovendien zijn er stoffen die zwaarder zijn dan lucht en die moeten dan onderaan en zijdelings worden afgezogen. Producten die lichter zijn dan lucht, zullen stijgen. Zij moeten dan ook van bovenaan (en eventueel zijdelings) worden afgezogen.

Algemene ventilatie

Schadelijke emissies moeten worden afgezogen via een gesloten systeem of door plaatselijke afzuiging. Daarnaast moet de luchtkwaliteit in de werkomgeving goed zijn. Daarom moet er in de nodige algemene ventilatie worden voorzien.

Hoe schadelijker de stoffen in de werkomgeving, hoe meer ventilatie er nodig is.

Bovendien produceren sommige toestellen of proeven veel warmte. Ook dan is ventilatie natuurlijk een absolute noodzaak.

Algemene ventilatie kan worden voorzien door natuurlijke luchtstromen, extractieventilatoren in het plafond en in de muren of door een volledig HVAC-systeem.

Het is daarbij belangrijk om erover te waken dat er geen overdreven sterke luchtstromingen ontstaan, want die kunnen het hele ventilatiesysteem verstoren en hinderlijk zijn voor de werknemers.

Meer informatie is beschikbaar in de rubriek Thema's > Gevaarlijke stoffen >

Beschermingsmiddelen - Externe documentatie

Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid (Centexbel - België)

Centexbel is het Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid. Centexbel staat bedrijven uit de textielindustrie, dus ook producenten van persoonlijke beschermingsmiddelen(PBM), bij met het testen en de certificatie van hun producten. Het centrum doet bovendien aan onderzoek en ontwikkeling.

Brochures en publicaties over PBM en textieleigenschappen zijn beschikbaar in het Nederlands, Frans en Engels op de website van Centexbel.

Constructiv (België)

Het voormalige Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) werd omgevormd tot ‘Constructiv’ en is het preventie-instituut van de bouwsector. Constructiv heeft als doelstelling om welzijn in de bouw te bevorderen.

Rapporten over veiligheid en gezondheid, zoals een dossier over persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector, zijn beschikbaar in het Nederlands en het Frans op de website van Constructiv.

Het Europees comité voor Normalisatie (CEN - EU)

CEN is het Europese Comité voor Normalisatie (Comité Européen de Normalisation), waar ook het Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN) deel van uitmaakt.
CEN publiceert maandelijks een lijst met de meest recente normen. Een zoekmotor waarmee men Europese normen kan opzoeken, is eveneens beschikbaar op de website van CEN (in het Engels).

Europese commissie (EU)

Op de website van de Europese Commissie staat er een lijst van de Europese normen voor PBM. Op deze website zijn bovendien andere nuttige documenten terug te vinden, zoals een praktijkgids voor werken op hoogte.

Meer informatie in het Engels op de website van de Europese commissie, in de rubriek European Commission > Growth > The European Single Market > European Standards.

European Safety Federation (ESF - Europa)

De “European Safety Federation” (ESF) is het Europees overkoepelend orgaan van nationale verenigingen van PBM-leveranciers. De federatie vervult dezelfde rol als het Belgische Febelsafe, maar dan op Europees vlak.

Meer informatie in het Engels op de website van de ESF.

Belgische Federatie van leveranciers van PBM (Febelsafe - België)

Febelsafe is de Belgische Federatie van leveranciers van PBM. De leden van Febelsafe kunnen bedrijven bijstaan in de selectie, het gebruik en onderhoud van PBM. Febelsafe engageert zich ook voor veiligheid en welzijn in het algemeen. Zo organiseert de beroepsfederatie lezingen, seminaries en beurzen over beschermingsmiddelen en veiligheid.

Meer informatie in het Nederlands en het Frans op de website van Febelsafe.

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap “Health and Safety Executive” (HSE) stelt tal van brochures en infomateriaal over PBM ter beschikking. De website van HSE bevat voorbeelden van risicoanalyses, case studies, brochures, folders, ...

Meer informatie in het Engels op de website van HSE.

Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN – Belgique)

NBN is het Belgische Bureau voor Normalisatie. Via de website kunnen normen worden opgezocht en besteld. Het NBN heeft ook een bibliotheek waar normen gratis kunnen worden geraadpleegd.

Meer informatie in het Nederlands, het Engels en het Frans op de website van het NBN.

Suva (Zwitserland)

Suva is een Zwitserse ongevallenverzekeraar die regelmatig rapporten publiceert over beschermingsmiddelen. Suva stelt bovendien gratis e-learning modules ter beschikking, bv. over werken op bouwplaatsen.

Meer informatie in het Frans, het Duits, het Engels en het Italiaans op de website van Suva.

Collectieve beschermingsmiddelen (CBM) - Regelgeving

Titel 1 van boek IX van de codex over het welzijn op het werk regelt het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen (CBM) en heeft betrekking op de werkgevers, de hiërarchische lijn en de werknemers. Bijlage IX.1-2 is in het bijzonder interessant en licht de activiteiten en omstandigheden toe waarvoor CBM ter beschikking moeten worden gesteld.

Meer informatie daarover en de reglementaire tekst staan op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de rubriek Thema's > Welzijn op het werk > Collectieve en individuele bescherming > Collectieve beschermingsmiddelen.

Ook in de wetgeving omtrent arbeidsmiddelen zijn er bepalingen over CBM terug te vinden (vaak wordt gesproken van beschermingsmaatregelen i.p.v. beschermingsmiddelen).

Het gaat dan over deze titels van boek IV van de codex (gecoördineerde teksten op de website van de FOD Werkgelegenheid):

Collectieve beschermingsmiddelen leunen bovendien vaak dicht aan bij machines; als ze er al geen deel van uitmaken, dan zullen ze toch vaak dienen om mensen van machines af te schermen. Daarom is ook het koninklijk besluit van 12 augustus 2008 betreffende het op de markt brengen van machines relevant. Zo zijn er bijvoorbeeld CBM die voldoen aan de definitie van een veiligheidscomponent uit bijlage V van dat KB.

In de praktijk

  • Checklist voor de veiligheid en het welzijn van de werknemer-fietsgebruiker

    In februari 2024 publiceerden de Secretariaten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Nationale Arbeidsraad (NAR) een checklist voor de werknemer-fietsgebruiker. De publicatie doet een aantal verplichting met betrekking tot het gebruik van de fiets op en op weg naar het werk uit de...
  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...
  • Psychosociale risico’s (PSR) / Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

    Europees project UniSAFE "Stop gendergerelateerd geweld in de academische wereld”

    Het Europese project UniSAFE "Ending gender-based violence in academia" heeft een reeks tools klaar om aan de slag te gaan bij het aanpakken van ongewenst gedrag in de academische wereld...
  • Belgisch focal point EU-OSHA

    Oproep tot het inzenden van nominaties voor de Awards voor goede praktijken van EU-OSHA

    De Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, georganiseerd door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points, zijn een erkenning voor organisaties die een uitstekende en innovatieve bijdrage hebben geleverd aan veiligheid...
  • OIRA / Risicoanalyse

    OiRA in België: ontdek de nieuwe functies

    Op 10 november 2023 organiseerde het Belgisch Focal Point van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) een colloquium rond het 10-jarig bestaan in België van OiRA, de tool voor een online interactieve risicoanalyse.

Nieuws en evenementen

11.01.2024

Op de blog: Safer Works, het veiligheidsprogramma van Infrabel

Het Safer Works of Safer-W-programma van Infrabel omvat een tiental projecten die de veiligheid van de werknemers die op het spoor werken, moet...
05.07.2023

De nieuwe machineverordening is een feit

Op 29 juni 2023 werd de verordening 2023/1230 betreffende machines van 14 juni 2023 gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie (EU). De...
26.06.2023

Inspectiecampagne Arbeidsinspectie – Toezicht op het welzijn op het werk: vallen van hoogte blijft het belangrijkste risico voor de veiligheid op bouwplaatsen

Op dinsdag 6 juni 2023 voerde de Arbeidsinspectie - Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en...
08.05.2023

Industriële radiografie: strengere eisen met betrekking tot het gebruik van radioactieve bronnen en X-stralentoestellen

Op 3 april 2023 werd in het Belgisch Staatsblad het koninklijk besluit (KB) van 17 februari 2023 betreffende de industriële radiografie gepubliceerd...

Studiedag over ergonomie en collaboratieve robots (COBOTS)

27.03.2018 13:03 to 31.05.2018 00:05
Op 22 maart 2018 organiseerde de “Belgian Ergonomics Society” (BES) in samenwerking met de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en...
afbeelding-vierkant_nl_goed.jpg
24.11.2016

Doe mee aan de fotowedstrijd #20jaarwelzijnophetwerk!

Naar aanleiding van de 20ste verjaardag organiseert de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg een fotowedstrijd op sociale media...