Machines en installaties

Om de mensen op een werkplaats af te schermen van gevaarlijke machines en installaties, kunnen technische middelen geïnstalleerd worden. Voorbeelden zijn afschermingskappen en schermen. Ook de beschermingsmiddelen die zich op machines en installaties bevinden, zoals een noodstop, worden meestal ook als collectieve beschermingsmiddelen (CBM) beschouwd.

Tussen mens en machine of installatie

Bepaalde machines of installaties op de werkplaats kunnen gevaarlijk zijn voor de veiligheid en gezondheid van de mens. Werknemers die zich te dicht bij een machine of installatie begeven, kunnen het risico lopen op elektrocutie, gegrepen worden door draaiende delen, blootgesteld worden aan lawaai, warmte, straling, ...

Op de meeste machines en installaties zitten al beschermingsmiddelen die tegen die risico’s beschermen. Bij oudere machines zal dit minder het geval zijn.

Maar als uit de risicoanalyse blijkt dat er nog steeds belangrijke risico’s zijn, kunnen bijkomende collectieve beschermingsmiddelen geïnstalleerd worden.

Hieronder volgen enkele voorbeelden van dergelijke CBM die een barrière vormen tussen mens en machine of installatie:

  • afschermingskappen rond draaiende delen (bv. op een kolomboormachine zoals op de afbeelding hieronder);
  • vaste of beweegbare schermen;
  • omkapseling van de machine of installatie;
  • het vastleggen van veiligheidsafstanden om de toegang tot gevaarlijke zones te voorkomen (dit is eerder een maatregel dan een middel);
  • een vloerbekleding uit antislipmateriaal voor de machine: vormt niet echt een barrière, maar beperkt wel het risico op uitglijden en zo door de machine gegrepen te worden;
  • ...

Afscherming kolomboor
Afscherming op kolomboor

Die CBM bestaan in verschillende uitvoeringen en uit diverse materialen. Vaak wordt metaal gebruikt, soms ook veiligheidsglas (als de onderdelen zichtbaar moeten zijn) of hout (als er een kans op corrosie bestaat).

CBM die deel uitmaken van een machine of installatie

Daarnaast zijn er beschermingsmechanismen die op machines en installaties worden gemonteerd en er integraal deel van gaan uitmaken. Deze beschermingsmiddelen zijn dikwijls al gedekt door normen of door de fundamentele veiligheids- en gezondheidsvoorschriften van de machinerichtlijn, waardoor ze niet in de eerste plaats als CBM moeten worden bestempeld. Het zijn dan eerder voorbeelden van machinebeveiliging en er moet al rekening mee gehouden worden tijdens de ontwerpfase van de machine of installatie.

Voor deze beschermingsmiddelen moet dus meestal geen nieuwe aankoopprocedure worden opgestart. Het gaat hier om vaste onderdelen die bij de machine horen en dus ook ontworpen en gemonteerd worden door de fabrikant van de machine of installatie.

Toch worden veel van dergelijke beschermingsmiddelen, zoals een noodstop, vaak tot de CBM gerekend. Het verschil zit vooral in de benadering: wordt er vertrokken vanuit de machine of vanuit de veiligheid van de mensen in de omgeving van de machine. Het doel en resultaat van het installeren van die beschermingsmiddelen blijft sowieso altijd het garanderen van de veiligheid van alle werknemers.

Enkele voorbeelden van dergelijke CBM (meestal schermen en zogenaamde “beveiligingsinrichtingen”) die deel uitmaken van een machine of installatie:

  • afschermingskappen en schermen op machines, bv. een beschermkap op een voetrem om een onvrijwillige bediening te vermijden;
  • de noodstop: moet net als alle andere bedieningsmiddelen duidelijk herkenbaar zijn. De operator moet er ook gemakkelijk aan kunnen;
  • hand- of lichaamafwijzer: dit mechanisme duwt de handen of het lichaam van de operator weg wanneer de machine zijn beweging uitvoert (bv. wanneer de stempel van een pers naar beneden komt);
  • sleutelvergrendelingen op machines;
  • dubbele handbediening (tweehandenbediening) op machines;
  • in grondverzetmachines (bv. graafmachines): kantelbeveiligingsinrichtingen (ROPS of “roll-over protective structure”) en constructies die beschermen tegen vallende voorwerpen (FOPS of “falling objects protective structure”);
  • verlichting en alarmsignalen op machines;
  • drukgevoelige matten en vloeren: schakelen de machine in een veilige stand als iemand op de mat of vloer gaat staan of eraf stapt;
  • lichtgordijnen: kunnen voor een machine gezet worden. Zodra het lichtveld onderbroken wordt, omdat er bijvoorbeeld iemand zijn hand doorsteekt, wordt dit gedetecteerd en stopt de machine;

lichtgordijn
Lichtgordijn

  • afzuiginstallaties die schadelijke emissies (bv. stof, schaafkrullen, ...) opzuigen;
  • een stootblok om ervoor te zorgen dat een bewerkt stuk niet terugslaat (bv. op een houtbewerkingsmachine);
  • ...

Deze beschermingsmiddelen moeten aan enkele voorwaarden voldoen:

  • Ze moeten gemaakt zijn uit duurzaam materiaal en bestand zijn tegen de normale gebruiksomstandigheden.
  • Ze mogen geen nieuw risico’s invoeren, bv. snijdende kanten of uitspringende hoeken waaraan men zich kan bezeren.
  • Ze moeten moeilijk afneembaar zijn en de machine moet onmiddellijk stilvallen wanneer de bescherming wordt weggenomen.

Beschermingsmiddelen - Externe documentatie

Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid (Centexbel - België)

Centexbel is het Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid. Centexbel staat bedrijven uit de textielindustrie, dus ook producenten van persoonlijke beschermingsmiddelen(PBM), bij met het testen en de certificatie van hun producten. Het centrum doet bovendien aan onderzoek en ontwikkeling.

Brochures en publicaties over PBM en textieleigenschappen zijn beschikbaar in het Nederlands, Frans en Engels op de website van Centexbel.

Constructiv (België)

Het voormalige Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) werd omgevormd tot ‘Constructiv’ en is het preventie-instituut van de bouwsector. Constructiv heeft als doelstelling om welzijn in de bouw te bevorderen.

Rapporten over veiligheid en gezondheid, zoals een dossier over persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector, zijn beschikbaar in het Nederlands en het Frans op de website van Constructiv.

Het Europees comité voor Normalisatie (CEN - EU)

CEN is het Europese Comité voor Normalisatie (Comité Européen de Normalisation), waar ook het Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN) deel van uitmaakt.
CEN publiceert maandelijks een lijst met de meest recente normen. Een zoekmotor waarmee men Europese normen kan opzoeken, is eveneens beschikbaar op de website van CEN (in het Engels).

Europese commissie (EU)

Op de website van de Europese Commissie staat er een lijst van de Europese normen voor PBM. Op deze website zijn bovendien andere nuttige documenten terug te vinden, zoals een praktijkgids voor werken op hoogte.

Meer informatie in het Engels op de website van de Europese commissie, in de rubriek European Commission > Growth > The European Single Market > European Standards.

European Safety Federation (ESF - Europa)

De “European Safety Federation” (ESF) is het Europees overkoepelend orgaan van nationale verenigingen van PBM-leveranciers. De federatie vervult dezelfde rol als het Belgische Febelsafe, maar dan op Europees vlak.

Meer informatie in het Engels op de website van de ESF.

Belgische Federatie van leveranciers van PBM (Febelsafe - België)

Febelsafe is de Belgische Federatie van leveranciers van PBM. De leden van Febelsafe kunnen bedrijven bijstaan in de selectie, het gebruik en onderhoud van PBM. Febelsafe engageert zich ook voor veiligheid en welzijn in het algemeen. Zo organiseert de beroepsfederatie lezingen, seminaries en beurzen over beschermingsmiddelen en veiligheid.

Meer informatie in het Nederlands en het Frans op de website van Febelsafe.

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap “Health and Safety Executive” (HSE) stelt tal van brochures en infomateriaal over PBM ter beschikking. De website van HSE bevat voorbeelden van risicoanalyses, case studies, brochures, folders, ...

Meer informatie in het Engels op de website van HSE.

Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN – Belgique)

NBN is het Belgische Bureau voor Normalisatie. Via de website kunnen normen worden opgezocht en besteld. Het NBN heeft ook een bibliotheek waar normen gratis kunnen worden geraadpleegd.

Meer informatie in het Nederlands, het Engels en het Frans op de website van het NBN.

Suva (Zwitserland)

Suva is een Zwitserse ongevallenverzekeraar die regelmatig rapporten publiceert over beschermingsmiddelen. Suva stelt bovendien gratis e-learning modules ter beschikking, bv. over werken op bouwplaatsen.

Meer informatie in het Frans, het Duits, het Engels en het Italiaans op de website van Suva.

Collectieve beschermingsmiddelen (CBM) - Regelgeving

Titel 1 van boek IX van de codex over het welzijn op het werk regelt het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen (CBM) en heeft betrekking op de werkgevers, de hiërarchische lijn en de werknemers. Bijlage IX.1-2 is in het bijzonder interessant en licht de activiteiten en omstandigheden toe waarvoor CBM ter beschikking moeten worden gesteld.

Meer informatie daarover en de reglementaire tekst staan op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de rubriek Thema's > Welzijn op het werk > Collectieve en individuele bescherming > Collectieve beschermingsmiddelen.

Ook in de wetgeving omtrent arbeidsmiddelen zijn er bepalingen over CBM terug te vinden (vaak wordt gesproken van beschermingsmaatregelen i.p.v. beschermingsmiddelen).

Het gaat dan over deze titels van boek IV van de codex (gecoördineerde teksten op de website van de FOD Werkgelegenheid):

Collectieve beschermingsmiddelen leunen bovendien vaak dicht aan bij machines; als ze er al geen deel van uitmaken, dan zullen ze toch vaak dienen om mensen van machines af te schermen. Daarom is ook het koninklijk besluit van 12 augustus 2008 betreffende het op de markt brengen van machines relevant. Zo zijn er bijvoorbeeld CBM die voldoen aan de definitie van een veiligheidscomponent uit bijlage V van dat KB.

In de praktijk

  • Checklist voor de veiligheid en het welzijn van de werknemer-fietsgebruiker

    In februari 2024 publiceerden de Secretariaten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Nationale Arbeidsraad (NAR) een checklist voor de werknemer-fietsgebruiker. De publicatie doet een aantal verplichting met betrekking tot het gebruik van de fiets op en op weg naar het werk uit de...
  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...
  • Psychosociale risico’s (PSR) / Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

    Europees project UniSAFE "Stop gendergerelateerd geweld in de academische wereld”

    Het Europese project UniSAFE "Ending gender-based violence in academia" heeft een reeks tools klaar om aan de slag te gaan bij het aanpakken van ongewenst gedrag in de academische wereld...
  • Belgisch focal point EU-OSHA

    Oproep tot het inzenden van nominaties voor de Awards voor goede praktijken van EU-OSHA

    De Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, georganiseerd door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points, zijn een erkenning voor organisaties die een uitstekende en innovatieve bijdrage hebben geleverd aan veiligheid...
  • OIRA / Risicoanalyse

    OiRA in België: ontdek de nieuwe functies

    Op 10 november 2023 organiseerde het Belgisch Focal Point van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) een colloquium rond het 10-jarig bestaan in België van OiRA, de tool voor een online interactieve risicoanalyse.

Nieuws en evenementen

11.01.2024

Op de blog: Safer Works, het veiligheidsprogramma van Infrabel

Het Safer Works of Safer-W-programma van Infrabel omvat een tiental projecten die de veiligheid van de werknemers die op het spoor werken, moet...
05.07.2023

De nieuwe machineverordening is een feit

Op 29 juni 2023 werd de verordening 2023/1230 betreffende machines van 14 juni 2023 gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie (EU). De...
26.06.2023

Inspectiecampagne Arbeidsinspectie – Toezicht op het welzijn op het werk: vallen van hoogte blijft het belangrijkste risico voor de veiligheid op bouwplaatsen

Op dinsdag 6 juni 2023 voerde de Arbeidsinspectie - Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en...
08.05.2023

Industriële radiografie: strengere eisen met betrekking tot het gebruik van radioactieve bronnen en X-stralentoestellen

Op 3 april 2023 werd in het Belgisch Staatsblad het koninklijk besluit (KB) van 17 februari 2023 betreffende de industriële radiografie gepubliceerd...

Studiedag over ergonomie en collaboratieve robots (COBOTS)

27.03.2018 13:03 to 31.05.2018 00:05
Op 22 maart 2018 organiseerde de “Belgian Ergonomics Society” (BES) in samenwerking met de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en...
afbeelding-vierkant_nl_goed.jpg
24.11.2016

Doe mee aan de fotowedstrijd #20jaarwelzijnophetwerk!

Naar aanleiding van de 20ste verjaardag organiseert de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg een fotowedstrijd op sociale media...