Blootstelling aan koude

Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk bepaalt de actiewaarden die in acht zouden moeten worden genomen. De vaststelling van de actiewaarden is belangrijk om te kunnen bepalen op welk moment er preventieve maatregelen moeten worden genomen. De actiewaarden hebben als doel om de gezondheid van de werknemer te beschermen. Bij thermisch ongemak heeft het weinig zin om die actiewaarden te gebruiken.

Actiewaarden voor blootstelling

De actiewaarden voor blootstelling aan koude worden vastgesteld volgens de fysieke werkbelasting:

 Minimumluchttemperatuur

Fysieke werklast

18°C

Zeer licht

16°C

Licht

14°C

Halfzwaar

12°C

Zwaar

10°C

Zeer zwaar

Maatregelen bij overmatige koude

Technologische oorsprong

Als in koelruimten de temperatuur lager is dan de actiewaarden voor blootstelling, dan moet de werkgever de volgende maatregelen nemen:

  • Hij voorziet de werknemers van aangepaste werkkledij en persoonlijke beschermingsmiddelen.
  • Als er in die ruimten werknemers aanwezig zijn, dan wordt de luchtstroomsnelheid beperkt tot het minimumniveau dat nodig is voor de werking van de installaties.
  • Technische voorzieningen zijn aanwezig om de beschermkledij na gebruik te drogen.
  • Er worden zonder kosten voor de werknemers warme dranken aan hen ter beschikking gesteld.
  • Er worden rusttijden ingesteld als de arbeidsarts dat nodig acht.

Klimatologische oorsprong

Van 1 november tot 31 maart moeten open werklokalen en arbeidsplaatsen in open lucht van een voldoend aantal verwarmingsinstallaties zijn voorzien. Als het wegens de weersomstandigheden nodig blijkt en in elk geval als de buitentemperatuur lager is dan 5°C, dan moeten die verwarmingsinstallaties in werking worden gesteld.

Indien de vertegenwoordigers van de werknemers in het comité voor preventie en bescherming op het werk, of bij ontstentenis ervan de vakbondsafvaardiging, vooraf hun akkoord geven, dan mogen die verwarmingstoestellen in lokalen, in voorlopige constructies of op andere plaatsen worden opgesteld om de werknemers de mogelijkheid te geven om zich bij tussenpozen te verwarmen.

Bij een buitentemperatuur van minder dan 5°C is het de exploitanten van winkels voor detailverkoop verboden werknemers tewerk te stellen aan toon- of winkelbanken die zich buiten en in de onmiddellijke nabijheid van de winkel bevinden.

Bij een buitentemperatuur van minder dan 10°C moeten de aan die banken tewerkgestelde werknemers over een voldoende krachtige verwarmingsinrichting beschikken, tenzij maatregelen worden genomen waardoor deze werknemers zich geregeld en zo dikwijls als nodig kunnen verwarmen. Bovendien beschikken die werknemers over een planken vloer, waardoor rechtstreeks contact met de grond wordt voorkomen, en worden ze zoveel mogelijk tegen weer en wind beschermd.

De werknemers mogen dergelijke arbeid niet vóór 8 uur of na 19 uur verrichten, ook niet langer dan 2 uur zonder onderbreking van ten minste één uur en ook niet meer dan 4 uur per dag.

Gevolgen voor de gezondheid van koude omgevingsfactoren

Gevolgen voor de arbeidsprestatie

Handenarbeid

De daling van de prestaties in een koude omgeving is meer uitgesproken bij proeven die de behendigheid testen dan bij proeven die de globale motoriek testen. Dat is te verklaren omdat in een koude omgeving de lichaamstemperatuur van de buitenste delen van de ledematen lager is dan die van lichaamsdelen dichter bij de romp. De temperatuur van de vingers ligt lager dan die van de handen en de temperatuur van de handen ligt lager dan die van de voorarmen.

Bij lagere temperaturen verliest men een deel van de gevoeligheid en treedt er stramheid op die normale arbeid verstoort. De koude veroorzaakt ook een verhoging van de spiertonus, wat een ongunstig effect heeft op de motoriek. Bovendien neemt de maximale spierkracht af.

Experimenten hebben aangetoond dat men een prestatiedaling in de handarbeid vaststelt als de huidtemperatuur van de hand lager ligt dan 20 °C.

Geestelijke arbeid

Bij onderzoek van de gevolgen van koude voor de uitvoering van mentale taken heeft men o.a. vastgesteld dat het aantal fouten toeneemt.

Daarentegen stelt men vast dat bij taken waarbij waakzaamheid vereist is, het antwoord op een stimulus in een koude omgeving even goed was als in een thermisch neutrale omgeving.

Pathologische gevolgen

De koude kan twee types hypothermie veroorzaken: systemische hypothermie (het volledig lichaam) en lokale hypothermie (een deel van het lichaam). Bovendien kan de koude ook huidaandoeningen verergeren of veroorzaken.

Systemische hypothermie

Systemische hypothermie is een daling van de centrale lichaamstemperatuur onder 35°C. Als het lichaam aan koude wordt blootgesteld, dan doen zich 2 fysiologische reacties voor: vernauwing van de bloedvaten in de huid en het onderhuidse weefsel en toename van het metabolisme door onvrijwillige bewegingen en rillingen.

De hypothermie begint vaak haast onopgemerkt. De eerste tekenen zijn lichte duizeligheid, gestoorde spraak, prikkelbaarheid, coördinatieproblemen, zwakte, vermoeidheid, een koude en gezwollen huid. Bij ernstige hypothermie (33°C en lager) verminderen en verdwijnen de rillingen, verminderen de bewegingen en het bewustzijn (geheugenverlies, desoriëntatie, hallucinaties).

De behandeling bestaat uit het opwarmen van het lichaam in een warm bad of een warm bed met warmtedekens of warme kompressen.

Hypothermie van de uiterste lichaamsdelen

Wangen, neus, oren, vingers, handen, tenen en voeten zijn lichaamsdelen die het snelst kunnen afkoelen; dat kan leiden tot weefselletsels door lokale hypothermie.
Als de huidtemperatuur onder 25°C zakt, vertraagt het weefselmetabolisme. Onder 15°C kunnen er weefselletsels optreden wegens ischemie (onvoldoende doorbloeding) en trombose en bij -3°C kan de huid daadwerkelijk bevriezen. De schade uit zich roodheid van de huid, zwellingen, jeuk, pijn en blaasjes die kunnen evolueren tot verzweringen en bloedingen.

Bij bevriezing ontstaat er ongevoeligheid, tintelingen en jeuk. De huid is vaak gezwollen en wit. In ernstige gevallen komen er tintelingen, pijn en stramheid.

Huidaandoeningen

Een lage omgevingstemperatuur kan verscheidene huidaandoeningen veroorzaken of verergeren:

  • Psoriasis bijvoorbeeld reageert slecht op koude. Tijdens de wintermaanden worden de symptomen van deze ziekte vaak erger.
  • De koude kan ook verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van livedo reticularis (marmerhuid, blauw-rood reticulair weefsel, verbleking van de huid door afkoeling).

Fysiologische verdedigingsmechanismen

Om de strijd aan te gaan tegen de temperatuurschommelingen die te wijten zijn aan de omgeving, ontwikkelt ons lichaam een aantal fysiologische verdedigingsmechanismen:

  • Rillingen: door snelle en onvrijwillige samentrekking van spieren (dwarsgestreepte spier) stijgt de centrale temperatuur. De spiercontracties verbruiken energie en produceren warmte.
  • Vaatvernauwing: vermindering van de diameter van de onderhuidse bloedvaten die aan koude zijn blootgesteld, om de uitstraling en de afgifte van warmte aan de omgeving te beperken.
  • Verhoging van het basismetabolisme: stijging van de algemene warmte door een hormonaal mechanisme

Thermische omgeving - Externe documentatie

Dossiers “Travail à la chaleur” en “Travail au froid” (INRS - Frankrijk)

Op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS), in het Frans:

Dossier thermische omgeving (HSE, Verenigd Koninkrijk)

De website in het Engels van de “Health and Safety Executive” (HSE) bevat nuttige informatie over thermisch comfort en geeft advies bij blootstelling aan thermische stress in warme of koude omstandigheden.

Op de website van de HSE, in het Engels: het dossier Temperature.

Thermische omgeving - Tools

Sobane-strategie toegepast op thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Ze omvat vier tussenniveaus: Screening (Opsporing), OBservatie, Analyse en Expertise.

De Sobane-strategie toegepast op thermische werkomgevingsfactoren is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Berekeningstools voor thermische indexen

WBGT berekeningstabellen (FOD Werkgelegenheid - België)

De WBGT-berekeningstabellen zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

Online WBGT calculators

Informatica hulpprogramma's voor het beheer van thermische belasting (IRSST - Canada - 2008)

Op de website van het ‘Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail’ (IRSST), beschikbaar in het Frans:

Normen

  • ISO 7730:2005 Ergonomie van de thermische omgeving - Analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekening van de PMV- en PPD-waarden en door criteria voor de plaatselijke thermische behaaglijkheid
  • ISO 7933:2004 Ergonomie van de thermische omgeving – Analytische bepaling en interpretatie van warmtebelasting met behulp van een berekening van het voorspelbare fysiologisch gedrag bij warmtebelasting
  • ISO 7243:1989 Warme omgevingen - Ramen van de thermische externe belastingen van de mens aan het werk, gegrond op de WBGT-index (natte temperatuur en temperatuur van de zwarte bol)
  • ISO 15265:2004 Klimaatomstandigheden - Risicobeoordelingsstrategie bij het voorkomen van thermische belasting of thermische onbehaaglijkheid op de werkplek
  • ISO 15743:2008 Klimaatomstandigheden - Koude werkplekken - Risicobeoordeling en -management
  • ISO 11079:2007 Ergonomie van de thermische omgeving - Bepaling en interpretatie van koudebelasting bij gebruik van de vereiste kledingisolatie (IREQ) en plaatselijke afkoelingseffecten
  • EN 342:2004 Beschermende kleding – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen koude
  • EN 511:2006 Beschermende handschoenen tegen koude

Thermische omgeving - Publicaties

Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2012)

Conform de SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgerelateerde risico's, beschrijft deze brochure een methode op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Met die methode kan men de risico’s met betrekking tot de blootstelling aan thermische omgevingsfactoren, beter voorkomen en/of bijsturen. De brochure sluit af met een reeks hulpfiches.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid – België – 2013)

Deze brochure geeft nadere toelichting bij het koninklijk besluit van 4 juni 2012, dat nu is opgeheven en vervangen door de bepalingen van titel 1 van boek V van de codex over het welzijn op het werk. Ze richt zich tot de preventieadviseurs, tot de bedrijfsleiders die verantwoordelijk zijn voor uitvoering van de preventie en tot de werknemers op wie deze preventie van toepassing is.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren.

Parlementaire vragen

  • 1223 Kamer (21/03/2023) - Gebruik van uv-licht in schoonheidsinstituten

  • 1586 Kamer - Maatregelen bij hoge temperaturen op het werk

Thermische omgeving - Regelgeving

  • Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk
  • Titel 1 met betrekking tot de basiseisen betreffende arbeidsplaatsen van boek III van de codex

De toelichting daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Thermische omgeving.

In de praktijk

  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    Hitte op het werk: richtsnoeren van EU-OSHA in meerdere talen

    In de zomermaanden vormt hittestress in een reëel risico voor werknemers. Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) heeft daarom een aantal richtsnoeren ontwikkeld, die nu in meerdere Europese talen beschikbaar zijn, waaronder het Nederlands.
  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    OSHwiki-artikel over de impact van de klimaatverandering

    Een OSHwiki-artikel van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) belicht de belangrijke gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid en veiligheid van mensen op het werk.
  • Thermische omgeving

    Zomerhitte op het werk

    In de zomer kunnen hoge temperaturen verhinderen dat werknemers in aanvaardbare omstandigheden kunnen werken. De werkgever moet dan ook de nodige maatregelen treffen om dat ongemak te verminderen. Die maatregelen zijn door de regelgeving vastgesteld.
  • koude.jpg
    Thermische omgeving

    Werken bij koude temperaturen

    Lage temperaturen kunnen negatieve gevolgen hebben voor het werk. Wat zijn de wettelijke grenzen en beneden welke temperaturen mag men niet meer werken?

Nieuws en evenementen

06.06.2023

Campagne van Stichting tegen Kanker neemt huidkankers in het vizier

Tijdens de lente en zomer stijgen de temperaturen en het aantal zonuren. Het is dan ook extra opletten geblazen wanneer men zich buiten begeeft,...
08.08.2022

Het Europees vakverbond pleit voor het vastleggen van een maximumtemperatuur op de werkplek

In juli 2022 was het bijzonder droog en warm in Europa. In Spanje en Frankrijk kwamen er zelfs werknemers door hitte om het leven. In Spanje is er...
30.06.2022

Op de blog: bescherming tegen UV-straling in de bouwsector

Constructiv heeft in het kader van de campagne “Hou het UVeilig” een webpagina gelanceerd om de risico’s van UV-stralen tijdens de zomer onder de...
28.07.2021

Land- en bosbouw: wat betekent de klimaatverandering voor de veiligheid en gezondheid van werknemers?

De land- en bosbouwsector wordt hard getroffen door de klimaatverandering. In een nieuwe beleidsnota van het Europees Agentschap voor veiligheid en...