Blootstelling aan warmte

Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk bepaalt de actiewaarden die in acht zouden moeten worden genomen. De vaststelling van de actiewaarden is belangrijk om te kunnen bepalen op welk moment er preventieve maatregelen moeten worden genomen. De actiewaarden hebben als doel om de gezondheid van de werknemer te beschermen. Bij thermisch ongemak heeft het weinig zin om die actiewaarden te gebruiken.

Actiewaarden voor blootstelling

De actiewaarden voor blootstelling aan warmte worden vastgesteld d.m.v. van de WBGT-index volgens de fysieke werkbelasting:

Fysieke werklast

Max. WBGT-index

Licht of zeer licht

29

Halfzwaar

26

Zwaar

22

Zeer zwaar

18

 

Meer informatie over de WBGT-index is beschikbaar:

Maatregelen bij overmatige warmte

Meer informatie over de rechten van werknemers bij warm weer is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Thermische omgeving > Rechten van werknemers bij warm weer.

Technologische oorsprong

Als men in gesloten werklokalen overmatige warmte van technologische oorsprong wegens convectie vaststelt en de actiewaarden worden overschreden op het niveau van de arbeidspost met de zwaarste werklast, dan moet de werkgever installaties voor kunstmatige verluchting of een systeem van afzuiging plaatsen, overeenkomstig de bepalingen betreffende de luchtverversing van de arbeidsplaatsen.

Als er overmatige warmte van technologische oorsprong wordt veroorzaakt door stralingen en de actiewaarden voor blootstelling worden overschreden, dan moet men beveiligingsschermen of reflectorische beschermingskledij of beschermingskledij met een ingebouwd koelsysteem gebruiken.

Bijvoorbeeld voor het beroep van staalharder worden bepaalde zeer harde materialen verkregen via het systeem van onderdompeling. De staalharder neemt het stuk dat moet worden gehard, uit de oven met behulp van een tang, waarna hij het onderdompelt in een oliebad terwijl tegelijkertijd de vorm wordt gecontroleerd. Die activiteit wordt afgewisseld met de activiteit van het aanstoken van de oven wat met een grote fysieke belasting gepaard gaat. De thermische belasting komt hoofdzakelijk voort uit de straling en treft vooral het bovenste deel van het lichaam. Men moet zorgen voor hittebestendige handschoenen, reflecterende kleding voor het bovenste deel van het lichaam en gelaatsbescherming.

Indien bovengenoemde maatregelen niet kunnen worden genomen, wordt de afwisseling tussen periodes van aanwezigheid op de arbeidsplaats en rusttijden toegepast. De rusttijden worden ter plaatse genomen of in een rustlokaal dat beantwoordt aan de bepalingen van de artikelen III.1-60 en III.1-61 van de codex.

Ten slotte moet de werkgever verfrissende dranken uitdelen om uitdroging wegens de arbeidsomstandigheden te voorkomen. Deze drankjes worden gratis verdeeld onder de werknemers en conform het advies van de arbeidsarts.

Klimatologische oorsprong

Als de actiewaarden voor blootstelling worden overschreden wegens overmatige warmte van klimatologische oorsprong, dan moet de werkgever de volgende maatregelen nemen:

  • Indien de overschrijding aanhoudt installeert de werkgever, binnen de 48 uur na het ogenblik van de vaststelling van de overschrijding, apparatuur voor kunstmatige verluchting in de werklokalen, overeenkomstig de bepalingen betreffende de luchtverversing van de arbeidsplaatsen.
  • Als de overschrijding aanhoudt nadat de bovenvermelde termijn is verstreken, dan voert de werkgever een regime in van beperkte aanwezigheid op de arbeidspost en van rusttijden.
  • De werkgever zorgt, zonder kosten voor de werknemers, voor de verdeling van verfrissende dranken, overeenkomstig het advies van de preventieadviseur-arbeidsarts, om het vochtverlies ten gevolge van de arbeidsomstandigheden te compenseren.

Als de overschrijding van de actiewaarden voor blootstelling zowel haar oorsprong vindt in technologische factoren als in klimatologische factoren, dan wordt de bovenvermelde termijn niet in aanmerking genomen.

De werknemers moeten tegen zonnestraling worden beschermd door om het even welke installatie die zich daartoe leent of door een aanpassing van de arbeidsorganisatie.

De werknemers die aan rechtstreekse zonnestraling zijn blootgesteld, moeten beschikken over collectieve of persoonlijke beschermingsmiddelen.

Korte blootstelling bij interventies

Bij een korte blootstelling aan een ernstige overmatige warmte bij interventies, bijvoorbeeld bij specifiek onderhoudswerk of bij een interventie in geval van brand, moet de preventieadviseur-arbeidsarts de maximale blootstellingsduur en de organisatie van het werk vooraf vastleggen.

Deze laatste kan beslissen om tijdens de blootstelling over te gaan tot de monitoring van de fysiologische parameters van de betrokken werknemer, om zo een overschrijding van de fysiologische limieten te vermijden. Hij kan de hartfrequentie, de centrale temperatuur en het gewichtsverlies opvolgen.

Gevolgen voor de gezondheid van warme omgevingsfactoren

Gevolgen voor de arbeidsprestatie

  • daling van de waakzaamheid. Dat is het meest voelbare mentale effect. Hoe ingewikkelder de mentale taak, des te meer voelbaar dit gevolg wordt. Het is al voelbaar bij een lichte temperatuurstijging. Proefondervindelijk heeft men vastgesteld dat de antwoordtijd langer wordt vanaf een omgevingstemperatuur van 29,4°C. Een daling van de waakzaamheid werd vastgesteld vanaf het moment dat de WBGT = 26,7°C;
  • vermindering van de concentratie en het korte termijngeheugen;
  • psychologisch onbehagen;
  • vermoeidheid, daling van de psychomotorische prestaties;
  • gevaarlijker gedrag, vergissingen en ongevallen;
  • daling van de productiviteit vanaf het moment dat WBGT = 27°C.

Pathologische gevolgen

Vijf aandoeningen kunnen het gevolg zijn van overmatige blootstelling aan hete klimatologische omstandigheden (in dalende orde van ernst):

  • hitteberoerte;
  • uitputting;
  • hittekrampen;
  • bewustzijnsverlies;
  • huidaandoeningen.

Hitteberoerte

De hitteberoerte is een levensbedreigende medische noodsituatie die wordt veroorzaakt door het falen van het warmteregelend systeem in de hersenen. Het doet zich voor als de kerntemperatuur meer dan 41°C bedraagt.

De klinische tekenen zijn duizeligheid, zwakte, braken, verwarring, ijlen en/of gezichtsstoornissen. Er kunnen zich stuiptrekkingen en bewustzijnsverlies voordoen. In het begin is de huid zeer warm en nat van zweet. Daarna droogt het zweet op en de huid wordt droog. De bloeddruk kan lichtjes stijgen, maar zakt vervolgens. In ernstige gevallen kunnen er bloedingen, hartritmestoornissen en lever- en nierproblemen optreden.

De behandeling is gericht op het binnen het uur snel doen dalen van de kerntemperatuur tot minder dan 39°C en de secundaire gevolgen onder controle te houden. Afkoeling door verdamping van water op de huid kan de lichaamstemperatuur snel doen dalen en kan men in noodsituaties meestal gemakkelijk uitvoeren.

Breng het slachtoffer naar een frisse, schaduwrijke plaats en ontdoe het van zijn kledij. Leg de persoon op zijn/haar zij (laterale veiligheidslighouding). Besprenkel het ganse lichaam met fris water (15°C). Indien mogelijk kan men langs de persoon een sterke luchtstroom opwekken, bijvoorbeeld met een ventilator.

Het onderdompelen in koud water werd vroeger aanbevolen, maar dat wordt nu niet meer gedaan wegens mogelijke complicaties.

Uitputting door hitte

Bij mensen die lange tijd in hete omstandigheden zware arbeid verrichten met onvoldoende inname van zout en water, kan er uitputting door hitte met dehydratatie en een tekort aan zout optreden. De symptomen zijn veel dorst, gevoel van zwakte, misselijkheid, moeheid, hoofdpijn, verwardheid, stijging van de hartslag en een natte huid. De kerntemperatuur bedraagt meer dan 38°C. Tekenen van beginnend bewustzijnsverlies door hitte, hittekrampen (zie verder) en soms ook hyperventilatie kunnen optreden. Die aandoening kan evolueren naar een hitteberoerte.

De behandeling bestaat erin de persoon te laten rusten op een frisse en schaduwrijke plaats en hem/haar zout water te laten drinken. In ernstige gevallen moet een zoutoplossing intraveneus worden toegediend.

Hittekrampen

Hittekrampen ontstaan door zouttekort wegens veel vochtverlies bij het zweten en het drinken van uitsluitend zoutarme dranken. Zij worden gekenmerkt door trage en pijnlijke samentrekkingen van de spieren en ernstige spierspasmen die 1 tot 3 minuten kunnen aanhouden in de spiergroepen die het meest bij het werk worden gebruikt.

De spieren zijn beenhard. De huid is nat en koud en de lichaamstemperatuur kan normaal zijn of iets hoger liggen. Breng het slachtoffer naar een koele plaats en laat hem een zoutoplossing drinken. Een bijkomende rustperiode van 1 tot 3 dagen met een zoutsupplement in de voeding is soms aangewezen.

Bewustzijnsverlies door hitte

Bij een bewustzijnsverlies door de hitte valt de persoon plots bewusteloos ten gevolge van een uitzetting van de huidbloedvaten, wat een plotse daling van de bloeddruk veroorzaakt. Dat doet zich gewoonlijk voor na meer dan 2 uur zware arbeid. De huid is koel en nat en de pols is zwak. De bloeddruk is meestal lager dan 100 mm kwikdruk. De behandeling bestaat erin te blijven liggen in een koele plaats en te drinken.

Huidaandoeningen wegens hitte

Verscheidene huidaandoeningen kunnen optreden ten gevolge van het werken in de hitte:

  • Milaria of warmtebultjes wordt veroorzaakt door opeenhoping van zweet in de huid wegens de verstopping van de zweetklieren. Die aandoening uit zich door blaasjes, roodheid en huidafschilfering.
  • Intertrigo ontstaat door overmatig zweten en komt vooral voor bij zwaarlijvige personen. De huid in de huidplooien (oksel en lies) zijn rood en week.
  • Hitte urticaria of netelroos door warmte kan men veelal herkennen door de rode, scherp omlijnde vlekken die kunnen jeuken.

Fysiologische verdedigingsmechanismen

Om de strijd aan te gaan tegen de temperatuurschommelingen die te wijten zijn aan de omgeving, ontwikkelt ons lichaam een aantal fysiologische verdedigingsmechanismen:

  • Vasodilatatie: uitzetting van de onderhuidse bloedvaten, zodat de oppervlakte toeneemt voor de afvoer van warmte door thermische straling en door convectie (warmte uitwisseling met de omgevingslucht). Als de omgevingslucht warmer is dan het lichaam of als de thermische straling die afkomstig is van bronnen buiten het lichaam hoger is dan die van het lichaam, dan neemt het lichaam warmte op in plaats van die af te stoten.
  • Transpiratie: door verdamping van zweet wordt er warmte aan het lichaam onttrokken. Dat effect neemt toe naarmate de omgevingslucht minder vochtig is en/of de luchtstroom rond het lichaam toeneemt. Als de omgevingslucht te vochtig is en er weinig of geen ventilatie is, is transpiratie niet doeltreffend. Dan worden er zweetdruppels gevormd. De kledij kan ook een negatief effect hebben (bij ondoorlaatbare kledij of kledij die gesloten of te zwaar is).
  • Acclimatisatie: bij regelmatige blootstelling zal het lichaam zich fysiologisch aanpassen (vertraging van het metabolisme en hogere doeltreffendheid van vasodilatatie en transpiratie).

Thermische omgeving - Externe documentatie

Dossiers “Travail à la chaleur” en “Travail au froid” (INRS - Frankrijk)

Op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS), in het Frans:

Dossier thermische omgeving (HSE, Verenigd Koninkrijk)

De website in het Engels van de “Health and Safety Executive” (HSE) bevat nuttige informatie over thermisch comfort en geeft advies bij blootstelling aan thermische stress in warme of koude omstandigheden.

Op de website van de HSE, in het Engels: het dossier Temperature.

Thermische omgeving - Tools

Sobane-strategie toegepast op thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Ze omvat vier tussenniveaus: Screening (Opsporing), OBservatie, Analyse en Expertise.

De Sobane-strategie toegepast op thermische werkomgevingsfactoren is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Berekeningstools voor thermische indexen

WBGT berekeningstabellen (FOD Werkgelegenheid - België)

De WBGT-berekeningstabellen zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

Online WBGT calculators

Informatica hulpprogramma's voor het beheer van thermische belasting (IRSST - Canada - 2008)

Op de website van het ‘Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail’ (IRSST), beschikbaar in het Frans:

Normen

  • ISO 7730:2005 Ergonomie van de thermische omgeving - Analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekening van de PMV- en PPD-waarden en door criteria voor de plaatselijke thermische behaaglijkheid
  • ISO 7933:2004 Ergonomie van de thermische omgeving – Analytische bepaling en interpretatie van warmtebelasting met behulp van een berekening van het voorspelbare fysiologisch gedrag bij warmtebelasting
  • ISO 7243:1989 Warme omgevingen - Ramen van de thermische externe belastingen van de mens aan het werk, gegrond op de WBGT-index (natte temperatuur en temperatuur van de zwarte bol)
  • ISO 15265:2004 Klimaatomstandigheden - Risicobeoordelingsstrategie bij het voorkomen van thermische belasting of thermische onbehaaglijkheid op de werkplek
  • ISO 15743:2008 Klimaatomstandigheden - Koude werkplekken - Risicobeoordeling en -management
  • ISO 11079:2007 Ergonomie van de thermische omgeving - Bepaling en interpretatie van koudebelasting bij gebruik van de vereiste kledingisolatie (IREQ) en plaatselijke afkoelingseffecten
  • EN 342:2004 Beschermende kleding – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen koude
  • EN 511:2006 Beschermende handschoenen tegen koude

Thermische omgeving - Publicaties

Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2012)

Conform de SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgerelateerde risico's, beschrijft deze brochure een methode op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Met die methode kan men de risico’s met betrekking tot de blootstelling aan thermische omgevingsfactoren, beter voorkomen en/of bijsturen. De brochure sluit af met een reeks hulpfiches.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid – België – 2013)

Deze brochure geeft nadere toelichting bij het koninklijk besluit van 4 juni 2012, dat nu is opgeheven en vervangen door de bepalingen van titel 1 van boek V van de codex over het welzijn op het werk. Ze richt zich tot de preventieadviseurs, tot de bedrijfsleiders die verantwoordelijk zijn voor uitvoering van de preventie en tot de werknemers op wie deze preventie van toepassing is.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren.

Parlementaire vragen

  • 1223 Kamer (21/03/2023) - Gebruik van uv-licht in schoonheidsinstituten

  • 1586 Kamer - Maatregelen bij hoge temperaturen op het werk

Thermische omgeving - Regelgeving

  • Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk
  • Titel 1 met betrekking tot de basiseisen betreffende arbeidsplaatsen van boek III van de codex

De toelichting daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Thermische omgeving.

In de praktijk

  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    Hitte op het werk: richtsnoeren van EU-OSHA in meerdere talen

    In de zomermaanden vormt hittestress in een reëel risico voor werknemers. Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) heeft daarom een aantal richtsnoeren ontwikkeld, die nu in meerdere Europese talen beschikbaar zijn, waaronder het Nederlands.
  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    OSHwiki-artikel over de impact van de klimaatverandering

    Een OSHwiki-artikel van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) belicht de belangrijke gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid en veiligheid van mensen op het werk.
  • Thermische omgeving

    Zomerhitte op het werk

    In de zomer kunnen hoge temperaturen verhinderen dat werknemers in aanvaardbare omstandigheden kunnen werken. De werkgever moet dan ook de nodige maatregelen treffen om dat ongemak te verminderen. Die maatregelen zijn door de regelgeving vastgesteld.
  • koude.jpg
    Thermische omgeving

    Werken bij koude temperaturen

    Lage temperaturen kunnen negatieve gevolgen hebben voor het werk. Wat zijn de wettelijke grenzen en beneden welke temperaturen mag men niet meer werken?

Nieuws en evenementen

06.06.2023

Campagne van Stichting tegen Kanker neemt huidkankers in het vizier

Tijdens de lente en zomer stijgen de temperaturen en het aantal zonuren. Het is dan ook extra opletten geblazen wanneer men zich buiten begeeft,...
08.08.2022

Het Europees vakverbond pleit voor het vastleggen van een maximumtemperatuur op de werkplek

In juli 2022 was het bijzonder droog en warm in Europa. In Spanje en Frankrijk kwamen er zelfs werknemers door hitte om het leven. In Spanje is er...
30.06.2022

Op de blog: bescherming tegen UV-straling in de bouwsector

Constructiv heeft in het kader van de campagne “Hou het UVeilig” een webpagina gelanceerd om de risico’s van UV-stralen tijdens de zomer onder de...
28.07.2021

Land- en bosbouw: wat betekent de klimaatverandering voor de veiligheid en gezondheid van werknemers?

De land- en bosbouwsector wordt hard getroffen door de klimaatverandering. In een nieuwe beleidsnota van het Europees Agentschap voor veiligheid en...