De warmte-uitwisseling tussen het lichaam en de omgevingslucht hangt af van de volgende klimaatparameters:

• temperatuur van de lucht;
• luchtvochtigheid;
• luchtstroomsnelheid;
• temperatuur van de zwarte bol;
• natuurlijke vochtigheidstemperatuur

De temperatuur van de lucht (t_a, °C)

Over het algemeen is deze luchttemperatuur bij iedereen gekend en is het gemakkelijk om er een vrij exacte waarde van te kennen via elektronische of glazen thermometers.

Opgelet! De luchttemperatuur altijd meten buiten het bereik van thermische straling, dus:

• in de schaduw, niet in direct zonlicht;
• zo ver mogelijk van een heet oppervlak vandaan, zoals bijvoorbeeld bij een oven.

Er bestaan veel toestellen om de luchttemperatuur te meten, namelijk:

• een klassieke thermometer met certificaat (met een meetonzekerheid van bijvoorbeeld 0,3°C);
• een mechanische thermometer waarvan de ijking stabiel is;
• een elektronische thermometer die regelmatig moet worden geijkt.

Om de luchttemperatuur te meten:

• Plaats het meettoestel op het niveau van de arbeidspost, op een hoogte van 1,5 m, op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden) en scherm de sonde af tegen straling (zon, oven, …) door een scherm, de hand of een blad papier.
• Wacht tot het toestel zich heeft gestabiliseerd.
• Meet de temperatuur op met een aanvaardbare foutmarge van 1°C.

De luchtvochtigheid (RH, %)

Vaak heeft men het m.b.t. de luchtvochtigheid over een percentage zonder te weten wat dat percentage aan relatieve luchtvochtigheid precies betekent.

De luchtvochtigheid wordt gekenmerkt door:

• de gedeeltelijke dampspanning van water (p_a in kilopascal of KPa): aandeel van waterdamp in de atmosferische druk;
• de dauwtemperatuur (t_dp,°C): temperatuur tot dewelke de lucht moet dalen om een gedeeltelijke condensatie van waterdamp te verkrijgen;
• de relatieve vochtigheid (RH, %): percentage van de gedeeltelijke dampspanning van water (p_a) in verhouding tot de dampspanning op het verzadigingspunt bij gelijke temperatuur;
• de vochtige temperatuur (t_h, °C): minimumtemperatuur van een plas water onderworpen aan gedwongen verdamping in de desbetreffende lucht bij een bepaalde temperatuur en vochtigheidsgraad.

De relatieve luchtvochtigheid (RH, %) is de meest gebruikte parameter. Die komt overeen met de verhouding tussen de hoeveelheid waterdamp in de lucht en de maximale hoeveelheid waterdamp die de lucht bij die temperatuur kan bevatten. De maximale hoeveelheid waterdamp in de lucht bij een volledige verzadiging van de lucht met waterdamp, stijgt met de luchttemperatuur. Een RH van 40% bij 30°C komt zo overeen met een veel vochtigere lucht dan een RH van 80% bij 10°C. Een RH opgeven in % zonder de luchttemperatuur te preciseren heeft dan ook geen zin.

In de winter is de lucht droger ondanks dat de RH-waarden vaak 100% benaderen. Zo gauw de lucht afkoelt gaat de waterdamp condenseren en ontstaan er mist of condensatie op het oppervlak.

In de zomer is de lucht daarentegen veel vochtiger, waarbij het zweetvocht minder vlot in de lucht verdampt en het lichaam dan ook moeilijker kan afkoelen.

In de zomer zal een airco-systeem voor het afkoelen van de buitenlucht die lucht ook moeten ontvochten, terwijl in de winter de buitenlucht zal worden bevochtigd bij de opwarming ervan. De bedoeling is te komen tot een ideale relatieve luchtvochtigheid tussen 40% en 60% bij een comfortabele luchttemperatuur tussen 18 et 25 °C.

De luchtvochtigheid kan men met een hygrometer meten:

• Plaats het meettoestel op het niveau van de arbeidspost, op een hoogte van 1,5 m, op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden) en scherm de sonde af tegen straling (zon, oven, …) door een scherm, de hand of een blad papier.
• Wacht tot het toestel zich heeft gestabiliseerd.
• Meet de temperatuur op met een aanvaardbare foutmarge van 5 %.

De luchtstroomsnelheid (v_a, m/s)

De luchtsnelheid mag niet:

• te hoog zijn: grote luchtstromen (tocht) worden nooit door de werknemers verdragen;
• te laag zijn: dat kan een verminderd comfort teweegbrengen omwille van onwelriekende geuren, bijvoorbeeld van transpiratie die niet verdampt, …

Tocht naar het gelaat of naar de hals moet men vermijden, want het gevoel van frisheid op korte termijn kan op middellange termijn met spierpijn gepaard gaan.

Het is belangrijk om de werkzone te ventileren met buitenlucht die zo nodig tot een comfortabele temperatuur is opgewarmd.

De absolute luchtstroomsnelheid kan men meten:

• hetzij met een anemometer met schoepen voor luchtstroomsnelheden tussen 0,3 en 8 m/s;
• hetzij met een hittedraad-anemometer voor luchtstroomsnelheden tussen 0 en 5 m/s.

Gebruik:

• Het toestel gedurende 10 minuten in de werkzone plaatsen, zodat het zich aan de omgevingstemperatuur kan aanpassen.
• De sonde achtereenvolgens op verschillende plaatsen van de arbeidspost plaatsen en ze naar de luchtstroom richten (die richting zoeken door de sonde rond te draaien en daarbij de hoogste snelheid te zoeken).
• De meest frequente minimum en maximum snelheden gedurende 5 seconden aflezen en hiervan het rekenkundig gemiddelde berekenen (opgelet: de afleesschaal is over het algemeen niet lineair).
• De meting herhalen ter hoogte van de romp, het hoofd en de benen, meer bepaald om de omstandigheden inzake comfort te bepalen.

De temperatuur van de zwarte bol (t_g, °C)

De thermische straling meet men met een zwarte bolthermometer. Dat is een thermometer waarvan de sonde zich in het midden van een gesloten koperen bol bevindt met een diameter van 15 cm die mat zwart is geschilderd.

Gebruik:

• Men plaatst de zwarte bolthermometer op 1,5 m hoogte in de arbeidspost en op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden).
• De stabilisatietijd van het toestel varieert van 20 tot 30 minuten naargelang de straling die moet worden gemeten en het toestel zelf. De straling moet tijdens deze tijdsduur constant zijn. Als de straling schommelt, heeft de meting geen enkele zin en zullen er meer gespecialiseerde toestellen moeten worden gebruikt.

De natuurlijke vochtigheidstemperatuur (t_wb, °C)

Deze temperatuur is een element in de berekening van de WBGT-index.

Het is niet aangeraden de natuurlijke vochtigheidstemperatuur rechtstreeks te meten, omdat het gaat om een meting die:

• globaal is en niet fysiek bepaald;
• gebeurt aan de hand van een weinig gestandaardiseerd toestel;
• de primaire klimatologische gegevens camoufleert, namelijk de luchttemperatuur, de luchtvochtigheid, de luchtstroomsnelheid en de gemiddelde temperatuur van de straling.