Tal van mensen krijgen in het dagelijkse leven en op het werk te maken met het gebruik van alcohol, drugs of van psychotrope geneesmiddelen. Hoewel het thema nog taboe kan zijn, leren de praktijken van bepaalde bedrijven of instellingen ons dat het mogelijk is om deze problematiek het hoofd te bieden.

Volgens Frone (2013) spreekt men van werkgerelateerd druggebruik wanneer alcohol en andere drugs worden gebruikt:

• voorafgaand aan het werk maar met mogelijke impact op het werk (bv. zwaar alcoholgebruik de avond voordien);
• tijdens de pauze of lunch;
• tijdens het werk zelf;
• gedurende werkgerelateerde gelegenheden (bv. bij recepties);
• net na het werk (bv. een “afterdrink” op vrijdagnamiddag).

Alcohol, cannabis en psychoactieve geneesmiddelen (slaapmiddelen, kalmeermiddelen, antidepressiva en pijnstillers) zijn de drugs die de actieve bevolking het vaakst gebruikt. Deze producten worden soms tegelijk ingenomen wat de wederzijdse effecten ervan kan versterken. Andere, minder courante drugs zijn cocaïne, amfetamines en ecstasy.

Het occasioneel of herhaaldelijk gebruik van de hierboven vernoemde producten vormt een gevaar voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers:

• het risico op arbeidsongevallen neemt toe;
• de kwaliteit van het werk en de productiviteit dalen;
• er kunnen problemen optreden met de collega’s die de sfeer op het werk schaden;
• het absenteïsme neemt toe.

In de ergste gevallen kan het gebruik van alcohol en drugs leiden tot werkverlies of vroegtijdig overlijden.

De impact van alcohol- en drugsgebruik kan enorm zijn voor de betrokkene maar ook voor zijn collega’s, de organisatie of de samenleving. Het is dus zeer belangrijk om dergelijke situaties te voorkomen en op tijd in te grijpen.

De werkgever beschikt over verschillende middelen om problematisch alcohol- of drugsgebruik te voorkomen. Zo zijn er de volgende regelgevingen:

• de wetgeving betreffende het welzijn op het werk (openbare en privésector);
• de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 100 (CAO 100) (privésector).

Alcohol- en druggebruik in cijfers (2016)

In 2016 peilde een grootschalig onderzoek naar het gebruik van alcohol, psychoactieve medicatie, en illegale drugs bij 5700 Belgische werknemers. In 2019 werden ook de negatieve gevolgen op het werk onderzocht.

Van de ondervraagde werknemers dronk 83% alcohol in de loop van het jaar voordien. Daarvan bleek…

• 37,2% meer dan één keer per week alcohol te drinken en 11% vier of meer keer per week alcohol te drinken.
• 35,4% minstens 3 tot 4 standaardglazen per dag te drinken en 11,4% minstens 5 tot 6 standaardglazen per dag te drinken.
• 47,1% van de mannen en 25% van de vrouwen meer dan 14 standaardglazen per week te drinken. Dat is een stuk meer dan de aanbevolen hoeveelheid van maximaal 10 standaardglazen per week.
• 39,1% op basis van de AUDIT-C score een indicatie te hebben van een drankprobleem. Het gaat significant vaker om hoogopgeleide werknemers en mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar.
• 12,2% hiervan zelf negatieve effecten op het werk te ervaren. Dit uit zich in onregelmatig presteren, conflicten met collega’s, sancties van de werkgever, te laat komen op het werk, afwezigheid op het werk, ongevallen op het werk en ongevallen op weg naar of van het werk.

Wanneer gevraagd werd naar illegaal drugsgebruik, gaf 7,4% van de werknemers aan het afgelopen jaar cannabis gebruikt te hebben, en 2,8% een andere illegale drug. Daarnaast bleek…

• 1,4% van de werknemers cocaïne te hebben gebruikt, 1,1% van de werknemers ecstasy te hebben gebruikt en 0,6% van de werknemers speed te hebben gebruikt.
• het significant vaker om mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar en om alleenstaanden te gaan.
• 15,2% van de werknemers die een illegale drug gebruikt, zelf negatieve effecten op het werk te ervaren.

Uit de bevraging bleek 17,1% van de werknemers in het afgelopen jaar voorgeschreven psychoactieve medicatie te hebben ingenomen. Hiermee is België een van de koplopers in Europa. Bovendien bleek…

• 9,3% van de bevraagde werknemers een slaapmiddel te hebben gebruikt, 8% een antidepressivum en 5,5% een kalmeermiddel.
• het significant vaker om vrouwen (20,1%) dan om mannen (13,3%) te gaan.
• 17,6% van de werknemers die psychoactieve medicatie gebruikt hiervan zelf negatieve effecten op het werk te ervaren.

(Bron: Lambrechts MC, Vandersmissen L, Godderis L. Alcohol and other drug use among Belgian workers and job-related consequences. Occup Environ Med. 2019 Sep;76(9):652-659. doi: 10.1136/oemed-2019-105690. PMID: 31413187; PMCID: PMC6824612.)