Definities

“Musculoskeletale aandoeningen” (MSA) zijn een verzamelnaam voor de problemen ter hoogte van de musculoskeletale structuren (de spieren, de gewrichten, de pezen, de ligamenten en de zenuwen). Deze aandoeningen kunnen gelokaliseerd zijn ter hoogte van de bovenste en de onderste ledematen maar ook ter hoogte van de nek of de rug. MSA zijn het resultaat van verscheidene factoren: biomechanische factoren, omgevingsfactoren, psychosociale, organisatorische en persoonlijke factoren.

MSA brengen pijn en beperkingen met zich mee die een sterke impact kunnen hebben op de werknemer, zowel op persoonlijk als professioneel vlak. Indien er niet tijdig wordt ingegrepen, kunnen de aandoeningen verergeren en wordt het onmogelijk om bepaalde bewegingen nog uit te voeren. Na verloop van tijd zijn de gevolgen onomkeerbaar.

Musculoskeletale aandoeningen
Musculoskeletale aandoeningen (Copyright Prevent/FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg)

MSA in verschillende benamingen

Musculoskeletale aandoeningen of MSA worden vaak aangeduid met verschillende benamingen. Elk van deze benamingen wijzen op een andere onderliggende oorzaak of diagnostiek maar worden in de praktijk door elkaar gehanteerd.

  • RSI: Repetitive Strain Injuries
  • LATR: Lésions Attribuables au Travail Répétitif (Letsels toe te schrijven aan repetitieve arbeid)
  • MSA: Musculoskeletale aandoeningen
  • TMS: Troubles Musculo-Squelettiques
  • MSDs: MusculoSkeletal Disorders
  • CTD: Cumulative Trauma Disorders
  • OCD: Occupational Cervicobrachial Disease
  • OOS: Occupational Overuse Syndrome
  • WMSD: Work-related Musculoskeletal Disorder

Welke zijn de voornaamste musculoskeletale aandoeningen?

MSA omvatten aandoeningen aan de spieren, de pezen, de zenuwen, de ligamenten, de gewrichten en de slijmbeurzen.

Peesaandoeningen

Deze aandoeningen ontstaan hoofdzakelijk door herhaalde bewegingen, door een verhoogde spanning uitgeoefend door de spier op de pees of door een overmatige uitrekking van de pees.

De aandoeningen worden gekenmerkt door een ontsteking van de pees (tendinitis) en de peesschacht (tenosynovitis). In sommige gevallen gaat de ontsteking gepaard met een oedeem of een bloeduitstorting.

Een ontstekingsreactie is niet altijd de predominante factor. Bij de gevallen waarbij de aandoening leidt tot een vermindering van de kwaliteit van de bindweefsels van de pees, heeft men het over 'tendinose' in plaats van over tendinitis.

Voorbeelden: tendinitis van De Quervain, stenoserende tenosynovitis crepitans, epicondylitis.

Zenuwaandoeningen en Neurovasculaire aandoeningen

Bij zenuwaandoeningen wordt de zenuw op chronische wijze samengedrukt. Dit verstoort de functie van de zenuw. De neurale influx tussen de spieren en de hersenen wordt gehinderd met pijn, verlies van kracht, tastzin,... tot gevolg.

Bij neurovasculaire aandoeningen worden zowel de zenuwen als de bloedvaten getroffen. De druk op de zenuwen leidt tot pijngewaarwordingen en het samendrukken van de bloedvaten verhindert de zuurstoftoevoer naar het weefsel.

Voorbeelden: carpaal tunnel syndroom, het guyon tunnel syndrome, cervicobrachialgie, syndroom van Raynaud.

Spieraandoeningen

Spieraandoeningen worden gekenmerkt door een spiersamentrekking (spiercontractie) aangehouden in de tijd (intens of zwak). Deze spiersamentrekking kan de bloedsomloop verstoren. Gevolg is dat de spier niet meer gevoed wordt. Ook afvalstoffen kunnen niet meer  afgevoerd worden.

Voorbeelden: het stijve nek-syndroom (tension neck syndrome), lumbago

Artrose en het natuurlijke verouderingsproces

Artrose is het gevolg van slijtage aan het kraakbeen en de gewrichten. Door het veelvuldig bewegen kan het kraakbeen slijtage vertonen. Het komt vooral voor ter hoogte van de schouder en de wervelkolom.

Ter hoogte van de schouder kan het veelvuldig herhalen van traumatiserende bewegingen uiteindelijk leiden tot een artrose van het acromioclaviculair gewricht, m.a.w. het gewricht tussen het voorste deel van het schouderblad en het laterale deel van het sleutelbeen. Het gewricht voelt pijnlijk aan bij aanraking en bij het kruisen van de arm voor het lichaam.

Artrose ter hoogte van de wervelkolom is een gevolg van natuurlijke veroudering. De tussenwervelschijven verliezen geleidelijk hun vermogen om water op te nemen. De schijf neemt af in dikte. Het onderliggende bot, niet langer beschermd door het schokdempend weefsel, reageert vervolgens op de druk uitgeoefend door diverse houdingen en bewegingen en ontwikkelt kleine ‘uitgroeiingen’, ook wel "papegaaienbekken" (osteofyten) genoemd.  Deze natuurlijke veroudering leidt tot een mindere performantie van de tussenwervelschijf als schokdemper en een beperktere soepelheid van de wervelkolom.

Aandoeningen aan de tussenwervelschijf

Bij aandoeningen aan de tussenwervelschijf is er sprake van een breuk in de ring van de tussenwervelschijf. De zachte kern komt daarbij naar buiten en kan drukken op de zenuwuiteinden. De aftakeling van de tussenwervelschijf gebeurt vaak zeer geleidelijk. Deze wordt in de hand gewerkt door herhaalde buigingen en draaiingen van de wervelkolom.

Voorbeeld: hernia

Aandoeningen aan de slijmbeurzen

De slijmbeurzen (bursae sucrose) beschermen de pezen tegen rechtstreeks contact met de beenderen. Door een aantasting van de slijmbeurzen kan er een uitstorting optreden van de synoviale vloeistof in de beurs. Dit leidt tot een sterke zwelling van de bursa mucosa en kan de oorzaak zijn van een chronische ingekapselde slijmbeursontsteking.

Voorbeeld: hygroma aan de schouder

Wat zijn de symptomen?

MSA kunnen gepaard gaan met pijn, een zwaar gevoel in de gewrichten, vermoeidheid, tintelingen, verlies van gevoel, gevoelloosheid, krampen, stijfheid, gevoeligheid voor druk, een branderig gevoel,... De symptomen helpen om MSA op te sporen, maar ze laten niet altijd toe om aan te duiden waar de aandoeningen zich precies voordoen. Indien de klacht zich situeert ter hoogte van een specifiek lichaamsdeel, kan aangegeven worden waar de MSA zich situeert. Indien de symptomen eerder algemeen zijn (spierpijn, tintelingen) dan ligt het minder voor de hand waar de oorsprong kan gezocht worden. Deze algemene, diffuse MSA komen vaker voor dan de MSA aan een specifiek lichaamsdeel. Ze zijn ook moeilijker te behandelen.

Hoe MSA herkennen?

MSA kunnen plots optreden maar in de meeste gevallen is het een geleidelijk proces. De symptomen en de gevolgen verergeren in de tijd.

  • Eerste stadium: pijn en vermoeidheid doen zich voor op het einde van de werkdag. Ze verdwijnen na nachtrust.
  • Tweede stadium: de pijn houdt aan, ook na de nachtrust, en verstoort de slaap en de werkprestaties. Dit kan leiden tot kortdurende afwezigheden.
  • Derde stadium: de pijn en spiervermoeidheid worden chronisch. Ze verstoren alle dagdagelijkse activiteiten en beperken de werkprestaties. Er treden duidelijke klinische signalen op.

Goede praktijken

  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Goede praktijken

Campagnes

  • Europese campagne ‘Gezond werk: verlicht de last!'

    De campagne voor een gezonde werkplek 2020-2022 van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk, met als thema “Gezond werk: verlicht de last!”, ging op 29 september 2020 van start. De campagne biedt werknemers en werkgevers ondersteuning en richtlijnen om werkgerelateerde aandoeningen aan het bewegingsapparaat te herkennen en effectief aan te pakken en promoot het gebruik van praktische hulpmiddelen.
  • Campagne: Welzijn op het werk in de Federal Truck (2015-2016-2017-2018)

    Om welzijn op het werk te promoten trokken de medewerkers van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid) in november 2015 voor het eerst het land door in een volledig ingerichte vrachtwagen, die de naam ‘Federal Truck’ meekreeg.

Musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Sensibiliseringsmateriaal

3 animatiefilms MSA

Musculoskeletale aandoeningen (MSA) zijn de belangrijkste oorzaak van afwezigheid op het werk in België. Maar wat zijn MSA? En wat kunt u eraan doen? Ontdek een 5-stappenplan voor een duurzame en doeltreffende preventie van MSA en hoe dit in de praktijk kan toegepast worden, aan de hand van 3 animatiefilms die de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid) hiervoor ontwikkelde.

De films zijn beschikbaar op de het Youtube kanaal van de FOD Werkgelegenheid: MSA.

Film “Preventie van musculoskeletale aandoeningen”

In deze film wordt uitgelegd hoe deze aandoeningen ontstaan en wat we kunnen doen om ze te voorkomen. Deze aandoeningen nemen alsmaar in aantal toe. Ze treffen een grote groep Belgische werknemers: zowel mannen als vrouwen, jongeren als ouderen. Ze komen voor in alle beroepen en sectoren. Hoewel deze aandoeningen niet levensbedreigend zijn, hebben ze een grote impact op het werk en het privéleven. Preventie is daarom belangrijk!

Bekijk de film op het YouTube kanaal van de FOD Werkgelegenheid: Preventie van musculoskeletale aandoeningen.

Musculoskeletale aandoeningen handig in kaart gebracht

Musculoskeletale aandoeningen nemen alsmaar in aantal toe en treffen een grote groep Belgische werknemers. Wat zijn MSA? Wat zijn de gevolgen en oorzaken van MSA? Wat zijn oplossingen om MSA te voorkomen en welke tools zijn er voorhanden?

Deze vragen worden op een ludieke manier beantwoord aan de hand van 52 kaarten.

Ontdek de kaarten op de campagnewebsite: www.preventievanmsa.be

De Flexaminator: een educatief spel

In dit spel voor leerlingen uit de derde graad van het secundair onderwijs gaat de stuntelige held “De Flexaminator” de strijd aan met musculoskeletale aandoeningen (MSA).

Het spel wil jongeren bewustmaken en informeren over de risico’s van MSA en wat men kan doen om ze te voorkomen: een goede houding, hulpmiddelen en technieken gebruiken, de omgeving optimaal inrichten, …

Het spel bestaat uit een handleiding voor de spelcoördinator en een reeks van educatieve opdrachten.

Het spel kan gratis gedownload worden op de website van de FOD Werkgelegenheid: De Flexaminator: een spel over het belang van een goede houding en de preventie van musculoskeletale aandoeningen.

Sensibiliserings- en preventiewebsite Preventievanmsa.be 

Deze website geeft essentiële informatie en sensibiliseert op een praktische en heldere manier over MSA. Daarnaast komen er heel wat goede praktijken aan bod in de module “Preventie van MSA” in 6 arbeidsactiviteiten: 

  • Langdurig dezelfde houding
  • Herhaalde bewegingen
  • Langdurig zitten
  • Tillen
  • Trekken/duwen
  • Personenzorg (zorg voor kinderen of zorg voor volwassenen)

De website: www.preventievanmsa.be.

Film “Preventie van rugklachten in de land- en tuinbouwsector”

Musculoskeletale aandoeningen nemen alsmaar in aantal toe en treffen een grote groep Belgische werknemers. De film is bedoeld om in de land- en tuinbouwsector het bewustzijn met betrekking tot MSA te vergroten, daarover te informeren en goede preventiepraktijken te promoten.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Preventie van rugklachten in de land- en tuinbouwsector.

Film “Preventie van rugklachten in de sector van de thuishulp”

Musculoskeletale aandoeningen nemen alsmaar in aantal toe en treffen een grote groep Belgische werknemers. De film is bedoeld om in de sector van de thuishulp het bewustzijn met betrekking tot MSA te vergroten, daarover te informeren en goede preventiepraktijken te promoten.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Preventie van rugklachten in de sector van de thuishulp.

Film “Preventie van rugklachten in de bouwsector”

Musculoskeletale aandoeningen nemen alsmaar in aantal toe en treffen een grote groep Belgische werknemers. De film is bedoeld om in de bouwsector het bewustzijn met betrekking tot MSA te vergroten, daarover te informeren en goede preventiepraktijken te promoten.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Preventie van rugklachten in de bouwsector.

Film “Zorg vandaag voor je rug, morgen kan het te laat zijn”

Statische houdingen leggen een zware last op uw spieren en gewrichten. Zeker als u dan nog eens een verkeerde houding aanneemt.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Zorg vandaag voor je rug, morgen kan het te laat zijn.

Film “Wissel van houding, spieren kan je niet wisselen”

Heffen en tillen, dat komt overal wel voor. Als u dit op een verkeerde manier doet, neemt de rugbelasting enorm toe.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Wissel van houding, spieren kan je niet wisselen.

Film “Hou je pezen in de hand : vermijd repetitief werk”

Dezelfde beweging uitoefenen, opnieuw en opnieuw en opnieuw.... Repetitieve bewegingen: uw pezen zijn er niet gelukkig mee.

Bekijk de film op het YouTube kanaal van BeSWIC: Hou je pezen in de hand : vermijd repetitief werk.

Musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Tools

Reflectiechecklist IPA - ergonomie en MSA (FOD Werkgelegenheid - België)

De Reflectiechecklist IPA - ergonomie en MSA is een toegankelijke tool die de interne preventieadviseur (IPA) ondersteunt in de aanpak van MSA en bij het opstarten van een ergonomiebeleid in de organisatie. Via positieve stellingen wordt de IPA aangezet om te reflecteren over het bestaande preventiebeleid rond MSA in de organisatie. De tool concentreert zich op de eerste twee stappen die zijn omschreven in de Gids voor de preventie van musculoskeletale aandoeningen op het werk (FOD Werkgelegenheid), namelijk “Aftasten” en “De risicoanalyse maken”. De checklist zelf verwijst de IPA eveneens door naar andere nuttige informatie en bronnen.

De tool is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties: Reflectiechecklist IPA - ergonomie en MSA.

Deze checklist kan worden gebruikt in combinatie met de Knipperlichtentool Ergonomie en de preventie van MSA.

Knipperlichtentool Ergonomie en de preventie van MSA (FOD Werkgelegenheid - België)

De Knipperlichtentool Ergonomie en de preventie van MSA is beschikbaar in Excel-formaat en bevat verschillende indicatoren/knipperlichten om te reflecteren over het ergonomiebeleid, de preventie van MSA, de stand van zaken, het beschikbare cijfermateriaal, en de prioriteiten die kunnen worden gesteld. Deze knipperlichten worden idealiter ingevuld door een stuurgroep waarin alle actoren zitten die betrokken zijn bij dit preventiebeleid. Het instrument biedt ook de mogelijkheid om jaarlijks te worden doorlopen om de ondernomen acties te evalueren.

De tool is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties: Knipperlichten Ergonomie en de preventie van MSA: infofiche en tool.

E-learning welzijn op het werk (e-campus – België)

Door middel van animaties, afbeeldingen, video's, ... kan men met deze gebruiksvriendelijke tool de wetgeving inzake welzijn op het werk en de belangrijkste principes daarvan op een eenvoudige manier begrijpen om de bewustwording te vergroten en beroepsrisico's in elk bedrijf te voorkomen.

Meer info daarover is beschikbaar in de module Tools > E-learning om de eerste stappen op vlak van welzijn op het werk te zetten (gezondheid, veiligheid, PSR, MSA…) (e-campus – België).

Beheer van beroepsgebonden risico’s (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie is een methode voor het beheer van beroepsgebonden risico’s met vier interventieniveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise.

De brochure “SOBANE-strategie: Musculoskeletale aandoeningen” maakt het mogelijk om dieper in te gaan op problemen die tot musculoskeletale aandoeningen leiden.

Manueel behandelen van lasten (FOD Werkgelegenheid - België)

Een gids en een identificatiefiche van de risicofactoren helpen om risico’s op MSA te voorkomen en te beperken alsook arbeidsongevallen verbonden aan de manuele behandeling en de fysieke arbeid.

Laten we de rug van de verzorgenden verzorgen (FOD Werkgelegenheid - België)

De 3 brochures “Laten we de rug van de verzorgenden verzorgen” zijn praktische hulpmiddelen die de thuisverzorgers, in samenwerking met hun hulpvragers, in staat moeten stellen hun werkomstandigheden te verbeteren.

Deze publicaties zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties > Laten we de rug van de verzorgenden verzorgen.

ART tool (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Assessment of Repetitive Tasks (ART tool) is een tool om repetitieve taken te evalueren waarbij de bovenste ledematen belast worden. De tool evalueert een aantal gemeenschappelijke risicofactoren van repetitieve taken die bijdragen tot de ontwikkeling van MSA aan de bovenste ledematen.

De tool is in het Engels beschikbaar op de website van de “Health and Safety Executive” (HSE): ART tool.

Bereken het maximale tilgewicht met de NIOSH-tilnorm (NIOSH – USA)

Voor het berekenen van het maximale tilgewicht onder diverse omstandigheden heeft het Amerikaanse instituut “National Institute of Occupational Safety and Health” (NIOSH) een methode ontwikkeld. Deze berekeningsmethode wordt in Nederland en België ook wel de NIOSH formule of de NIOSH tilnorm genoemd. In de berekening wordt rekening gehouden met de hoogte, afstand tot het lichaam, verplaatsing en het draaien van het bovenlichaam bij het tillen van een object. Ook wordt gekeken hoe vaak wordt getild en of het object gemakkelijk is vast te pakken.

De tool is downloadbaar in het Engels op de website van NIOSH: Applications manual for the revised NIOSH lifting equation (PDF, 3,81 MB).
Maak de berekening in het Nederlands via de website ergonomiesite: NIOSH-calculator.

Calculator voor de berekening van de dagelijkse blootstelling aan hand-arm trillingen (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Deze blootstellingscalculator voor hand-armstrillingen berekent de dagelijkse blootstelling.

Deze tool is beschikbaar in het Engels op de website van de "Health and Safety Executive " (HSE): Hand-arm vibration exposure calculator.

Berekeningstool (Liberty Mutual Insurance Company – USA)

Aan de hand van deze online berekeningstool kan worden ingeschat welk gedeelte van de bevolking in staat is een bepaalde taak herhaaldelijk uit te voeren gedurende de werkdag. Deze tool werd ontwikkeld aan de hand van een psychofysische benadering en zijn gebaseerd op het werk van Dr. Stover Snook, Dr. Vincent Ciriello, Dr. Jim Potvin, Dr. Wayne S. Maynard en Dr. George Brogmus voor het Liberty Mutual Research Institute for Safety.

De tool bepaalt een maximaal toegelaten gewicht van de manueel te hanteren last (heffen, neerzetten, duwen, trekken, dragen) voor vooraf bepaalde percentages van de bevolking, in functie van de afstand tussen het lichaam en de last, de verticale verplaatsing van het object, het bewegingsbereik en de frequentie van de manutentie. Er zijn verschillende berekeningsmodellen voor mannen en vrouwen.

Meer info daarover en de berekeningstool zijn beschikbaar in het Engels op de website van Liberty Mutual, onder de module "Manual Materials Handling": Liberty Mutual Manual Materials Handling Population Percentiles.

MAC tool (HSE – Verenigd Koninkrijk)

De “Manual Handling Assessment Chart” (MAC) tool bevat beoordelingsdiagrammen voor de risico’s die gepaard gaan met het manueel hanteren van lasten (tillen of dragen en of tillen met meerdere personen). De gebruiker moet acht stappen volgen om de situatie te beoordelen en een numerieke code en een kleurcode toekennen die overeenstemt met de risicograad. Illustraties van situaties bij elke risicograad helpen de gebruiker bij het maken van deze evaluaties.

Deze tool is in het Engels beschikbaar op de website van de HSE: Manual handling assessment charts (the MAC tool).

Manueel behandelen van lasten: Gids en FIFARIM-identificatiefiche (FOD Werkgelegenheid - België)

De risico’s bij manuele behandeling en fysieke arbeid zijn de voornaamste oorzaken van arbeidsongevallen en beroepsziekten. De bedoeling van deze gids en fiche is het voorkomen en verminderen van deze risico’s en het verminderen van het energieverbruik om de doeltreffendheid van de arbeid te verbeteren.

Deze publicaties zijn beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de module Publicaties:

Quick Exposure Check (QEC) methode (CNESST - Canada)

Met deze vragenlijst kunnen werknemers en werkgevers het risico op MSA op de werkplek evalueren.

Het document is beschikbaar in het Frans op de website van de “Commission des normes, de l’équité, de la santé et de la sécurité du travail” (CNESST): Troubles musculosquelettiques - Méthode QEC.

OCRA-methode (EPM – Italië)

De OCRA-checklist is een instrument waarmee een snelle inschatting kan worden gemaakt van de risico’s tijdens de eerste observatie van een werkpost, voornamelijk voor manuele en repetitieve handelingen.

De tool is in het Engels beschikbaar op de website van “Ergonomia della Postura e del Movimento” (EPM): SOFTWARE DOCUMENTS >>  OCRA UTILITIES >>  ENGLISH index.

OREGE (INRS – Frankrijk)

De “Outil de Repérage et d'Evaluation des GEstes” (OREGE) is een eenvoudige tool voor het beoordelen van biomechanische risicofactoren van MSA aan de bovenste ledematen.

De tool is in het Frans beschikbaar op de website van het “Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles” (INRS), het Franse nationaal Instituut voor onderzoek en veiligheid voor de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten: OREGE : un outil simple d'évaluation des facteurs de risque biomécaniques de TMS du membre supérieur.

Beoordelingsinstrumenten voor fysieke belasting (TNO – Nederland)

Op de website ‘fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl’ staan er beoordelingsinstrumenten om de risico’s van fysieke belasting op het werk zelf te kunnen beoordelen.

De instrumenten zijn beschikbaar op de website TNO Fysieke belasting.

Pushing and Pulling tool (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Deze tool voor trek- en duwactiviteiten is ontworpen om de gebruiker te begeleiden bij de vragen die hij zichzelf moet stellen tijdens de risico-evaluatie. Trek- en duwbewegingen worden vaak als alternatief gekozen voor het tillen van lasten, maar verschillende factoren bemoeilijken dat trekken of duwen (oneffen oppervlakken, obstakels, trappen, hellingen, enz..).

Deze tool is in het Engels beschikbaar op de website van de HSE: Pushing and Pulling loads.

RULA (Osmond Ergonomics - Verenigd Koninkrijk)

De “Rapid Upper Limb Assessment” (RULA) is een onderzoeksmethode voor ergonomische analyses van werkplekken waar aandoeningen aan de bovenste ledematen worden gerapporteerd. RULA is een screening-tool die biomechanische en posturale belasting beoordeelt voor het hele lichaam, maar bijzondere aandacht besteedt aan nek, romp en bovenste ledematen. RULA moet gebruikt worden als onderdeel van een groter ergonomisch onderzoek.

Deze tool is in het Engels beschikbaar op deze website van “Osmond Ergonomics”: RULA - Rapid Upper Limb Assessment.

REBA (University of Nottingham - Verenigd Koninkrijk)

De “Rapid Entire Body Assessment” (REBA) is een tool om vlug statische als dynamische houdingen van het hele lichaam te analyseren. De REBA-methode lijkt op RULA en verschaft een objectieve meting van het risico op MSA dat veroorzaakt wordt door de taken. De methode laat eveneens toe om minder sedentaire taken te evalueren waarbij het hele lichaam wordt belast.

Deze tool is beschikbaar in het Engels op de website van “Cornell University Ergonomics”: REBA Worksheet.

Meer info in het Nederlands daarover op de Ergonomie site: REBA – Rapid Entire Body Assessment.

Checklist voor het manueel hanteren van lasten (SUVA – Zwitserland)

De checklist “Alléger la charge” van de "Caisse Nationale Suisse d’Assurances" (SUVA) bevat 22 situaties die moeten worden geanalyseerd aan de hand van ja/deels/neen vragen. Er wordt voornamelijk stilgestaan bij de planning van het werk, de hulpmiddelen voor het verplaatsen van lasten, tilacties en opleiding. In het kader van de checklist moeten een aantal taakobservaties worden verricht. Op een bijhorende fiche kunnen in navolging van de observatie de maatregelen worden genoteerd.

De checklist is in het Frans beschikbaar op de website van SUVA: Alléger la charge - Liste de contrôle.

Calculator voor de berekening van de dagelijkse blootstelling aan lichaamstrillingen (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Deze blootstellingscalculator voor lichaamstrillingen berekent de dagelijkse blootstelling.

Deze tool is beschikbaar in het Engels op de website van de HSE: Whole body vibration calculator.

Lage rugpijn en radiculaire pijn: een tool om het zorgpad te definiëren (KCE – België)

Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) ontwikkelde een tool om een zorgpad te definiëren dat voor elk type patiënt kan bepalen welke onderzoeken best worden uitgevoerd en welke de optimale behandeling is, afhankelijk van het type en de duur van de rugpijn. De tool werd uitgewerkt in samenwerking met vertegenwoordigers van alle relevante gezondheidszorgberoepen en met de patiënten. Voor een groter gebruiksgemak ontwikkelde het KCE ook een interactieve online tool.

Meer informatie over deze tool is beschikbaar op de website van het KCE:

Tien video’s over de preventie van de MSA in de sector van de hulp- en zorgverlening aan personen (INRS - Frankrijk)

Het INRS heeft tien video’s uitgebracht over de preventie van MSA. De video’s tonen een nieuwe benadering voor het optillen en verplaatsen van personen in de sector van de hulp- en zorgverlening aan personen. Deze benadering met het oog op de preventie van risico's inzake MSA in de zorgsector moet deel uitmaken van een globaal preventieplan van de diensten voor gezondheidszorg.

De video’s staan op de website van het INRS, in het Frans: Dix vidéos sur la prévention des TMS dans le secteur de l’aide et du soin à la personne.

Musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Publicaties

De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg heeft een aantal publicaties met betrekking tot musculoskeletale aandoeningen.

Informatiemiddelen bestemd voor de werknemers

Om de werknemers te helpen MSA te vermijden bij de uitoefening van hun beroep werden een reeks praktische brochures uitgegeven met als titel “Musculoskeletale aandoeningen bij beroepen”. Momenteel zijn 36 titels verschenen “Preventie van musculoskeletale aandoeningen” voor:

Informatiemiddelen bestemd voor de preventiedeskundigen

Algemene informatiebrochure

Deze algemene brochure voor de preventie van MSA werd ontwikkeld om tegemoet te komen aan de vraag naar een algemene informatieve tool voor de preventie van MSA. De gids heeft drie doelstellingen: kennis verwerven van het musculoskeletaal apparaat, begrijpen hoe dit zich kan beschadigen en aangepaste oplossingen aanreiken om de ontwikkeling van musculoskeletale aandoeningen tegen te gaan:

Preventie van musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Algemene informatiebrochure

Brochures per sector

Deze handleidingen, opgevat als pedagogisch instrument, hebben aandacht voor de preventie van musculoskeletale aandoeningen, waaronder rugpijn. Aan de hand van talrijke foto’s van werksituaties en lichaamshoudingen die men daarbij het best aanneemt, worden een aantal risico’s verduidelijkt.

Negen van deze handleidingen geven een overzicht van de risicofactoren verbonden aan specifieke activiteiten in 9 sectoren:

Praktische gids met aanbevelingen

Beheer van beroepsgebonden risico’s

De SOBANE-strategie is een methode voor het beheer van beroepsgebonden risico’s met vier interventieniveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise.

De brochure “SOBANE-strategie: Musculoskeletale aandoeningen” maakt het mogelijk om dieper in te gaan op problemen die tot musculoskeletale aandoeningen leiden.

Manueel behandelen van lasten

Een gids en een identificatiefiche van de risicofactoren helpen om risico’s op MSA te voorkomen en te beperken alsook arbeidsongevallen verbonden aan de manuele behandeling en de fysieke arbeid.

Parlementaire vragen

  • 55036904C Kamer (06/06/2023) - De aanpassingen van de werkplek voor MS-patiënten

  • 55035131C Kamer (18/04/2023) - De musculokeletale aandoeningen op het werk

  • 55033297C Kamer - De ambitie van het nationaal actieplan welzijn op het werk inzake musculoskeletale aandoeningen

  • 1083 Kamer - De aanpak van spier en skeletaandoeningen

  • 55032212C Kamer - De inspectiecampagne bij dienstenchequebedrijven

  • 55026288C Kamer - De arbeidsongeschiktheidsgraad in de dienstenchequesector

  • 466 Kamer - Impact van het telewerk op de werkgelegenheid

  • 55003336C Kamer - De impact van het dienstenchequesysteem op de werkgelegenheid en de gezondheid op het werk

  • 2047 Kamer - Ziekteverzuim

  • 838 Kamer - Werkbaar werk - Psychosociale risico's

  • 830 Kamer - Musculoskeletale aandoeningen - Preventiecampagne

  • 335 Kamer - Europese bedrijvenenquête naar nieuwe en opkomende risico's

  • 21608 Kamer - Het maximum toegelaten gewicht dat door arbeiders mag worden getild

Onderzoeken

  • Interventietypologieën voor preventie van musculoskeletale aandoeningen en psychosociale risico’s (FOD Werkgelegenheid - België - 2013)

  • DinBelg 2005 (Motmans R – België – 2005/2006)

  • Fit For Work? Musculoskeletale aandoeningen en de Belgische arbeidsmarkt (The work foundation & Prevent – België – 2009)

  • Fysieke activiteit: verbanden en gevolgen voor de gezondheid – samenvatting en aanbevelingen (Institut national de la santé et de la recheche médicale / INSERM – Frankrijk – 2008)

  • Organisationele en psychosociale factoren bij de ontwikkeling van musculoskeletale aandoeningen aan de bovenste ledematen (UCL – België – 2004)

  • Publicaties over onderzoeken van de Unité Hygiène et Physiologie du Travail (UCL - België)

  • Rugaandoeningen in het arbeidsmilieu: welke risicofactoren en welke preventiemaatregelen? (Institut national de la santé et de la recherche médicale / INSERM – Frankrijk – 2000)

  • Spier- en skeletaandoeningen in de Europese Unie – Feiten en cijfers (Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk EU-OSHA – EU – 2010)

  • Studie over chronische lage rugpijn (KCE – België – 2007)

Musculoskeletale aandoeningen (MSA) - Regelgeving

Een specifieke wetgeving in verband met werkgebonden musculoskeletale aandoeningen bestaat niet in België.

Volgens de welzijnswet is de werkgever verplicht het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk te bevorderen (Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, BS 18/9/1996).

De werkgever dient er voor te zorgen dat het werk is aangepast aan de fysieke mogelijkheden van de mens en dat overmatige professionele fysieke en mentale vermoeidheid voorkomen wordt.

Om deze doelstellingen te bereiken houdt hij rekening met:

  • de werkorganisatie en de werk- en productiemethoden (bv. minder monotone en tempo gebonden arbeid);
  • de inrichting van de arbeidsplaats en arbeidspost (ergonomie);
  • de keuze en het gebruik van de arbeidsmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen;
  • de psychosociale belasting.

De Codex voor de reglementering van het Welzijn op het Werk bevat wel onder meer delen over trillingen, het manueel hanteren van lasten, arbeidsmiddelen, beeldschermwerk, werkzitplaatsen en rustzitplaatsen.

Een uitgebreide toelichting over deze wetgeving is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

In de praktijk

  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA)

    Brochure “Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek 2022”

    Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) bracht in september 2022 een brochure uit waarin de 16 organisaties (8 winnaars en 8 deelnemers met een eervolle vermelding) van de 15e editie van de Awards voor goede praktijken worden voorgesteld. Ook talrijke andere...
  • Ergonomie / Musculoskeletale aandoeningen (MSA)

    “Goede praktijk”-Initiatieven voor de preventie van MSA

    De jaarlijkse Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, die door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points worden georganiseerd, onderscheiden organisaties die buitengewone en innovatieve benaderingen hanteren op het...
  • Biologische agentia / Fysische agentia / Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Psychosociale risico’s (PSR)
    Kappers

    OSHwiki-artikel met risicofactoren in de kappersbranche

    De bescherming van de gezondheid van de werknemers in de kappersbranche staat al geruime tijd hoog op de agenda van de sectorale sociale dialoog van de Europese Unie (EU).
  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Jongeren

    4 landen geven praktische tips om via scholen MSA bij toekomstige werknemers te helpen voorkomen

    Het schoolsysteem biedt de uitgelegen kans om actief en gezond gedrag aan te leren voordat toekomstige generaties de arbeidsmarkt betreden, hetgeen hun kans op het ontwikkelen van een musculoskeletale aandoening (MSA) zal verminderen.
  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Interne dienst voor preventie en bescherming op het werk (IDPBW)

    Praktische tips om MSA te voorkomen door middel van werknemersparticipatie

    Werkgerelateerde aandoeningen aan het bewegingsapparaat (ofwel musculoskeletale aandoeningen – MSA) brengen hoge kosten met zich mee voor werknemers en bedrijven in de Europese Unie. Werknemers zelf spelen een cruciale rol in het voorkomen van deze aandoeningen.
  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Jongeren / Stagiairs

    Conversatiestarters voor gesprekken op de werkvloer over MSA

    Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) biedt in het kader van de campagne “Gezond werk: verlicht de last!” een reeks praktische gespreksstarters over aandoeningen aan het bewegingsapparaat (ofwel musculoskeletale aandoeningen – MSA).
  • Telewerk / Musculoskeletale aandoeningen (MSA)

    Hoe de musculoskeletale gezondheid van telewerkers beschermen: enkele praktijkvoorbeelden

    De voorbije jaren hebben veel bedrijven risicopreventiemaatregelen voor telewerkende werknemers ingevoerd. De aanpak verschilt in Europa van land tot land, waarbij sommige landen vooral op wetgeving steunen om telewerk te reguleren en de balans tussen werk en privéleven te bevorderen, en anderen de...
  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA)

    Twee nieuwe tools om MSA op de werkplek adequaat aan te pakken

    De FOD Werkgelegenheid is verheugd om twee gratis en toegankelijke tools voor te stellen die een aanvulling vormen op de vele MSA-tools die reeds beschikbaar zijn op BeSWIC.
  • Telewerk / Musculoskeletale aandoeningen (MSA)

    Praktische tips en checklists van EU-OSHA voor gezond en doeltreffend thuiswerken

    Drie OSHwiki-artikelen van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) bieden inzicht in thuiswerken en beroepsgerelateerde aandoeningen aan het bewegingsapparaat.
  • Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Beroepsziekten / OIRA / Risicoanalyse
    Kappers

    Niet-bindende richtlijnen voor kappers

    Het Directoraat-Generaal Werkgelegenheid (DG EMPL) van de Europese Commissie (EC) heeft een reeks niet-bindende richtlijnen voor kappers en kapsters uitgebracht. De richtlijnen bieden algemene informatie over risicoanalyse, specifieke richtsnoeren op het vlak van veiligheid en gezondheid op het...

Nieuws en evenementen

21.03.2024

EU-OSHA doet piloottest voor vierde ESENER-enquête

Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) organiseert een piloottest voor de vierde golf van de Europese...

Webinar: nieuwe wetgeving rond ergonomie en de preventie van MSA

20.03.2024 14:03 to 30.06.2024 14:06
Op 27 mei 2024 organiseert de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid (AD HUA) van de FOD Werkgelegenheid een webinar naar aanleiding van de...
18.03.2024

Werknemers overschatten hun gezondheid: resultaten van een studie van Attentia

Uit 167.427 arbeidsgeneeskundige onderzoeken die HR-dienstverlener Attentia in 2023 uitvoerde bij 91.245 werknemers, blijkt dat de werkende Belg zijn...
14.03.2024

Nieuwe indicatoren voor psychosociale risico’s in VGW-barometer van EU-OSHA

Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) heeft haar VGW-barometer bijgewerkt met enkele nieuwe indicatoren voor...
09.02.2024

Ergonomie en MSA: advies van de Hoge Raad en update van BeSWIC-berichten

Op 12 januari 2024 bracht de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk een advies uit over het ontwerp van koninklijk besluit (OKB) tot...
29.11.2023

Nieuw ESENER-verslag over VGW in de vervoer- en opslagsector

De vervoer- en opslagsector is uitermate divers en omvat een breed scala aan rollen, zoals chauffeurs en magazijnbeheerders, om er maar enkele te...
01.09.2023

De relatie tussen (chronische) pijn en psychosociale risico's: verklaring van de ‘Societal Impact of Pain’

De ‘Societal Impact of Pain’ (SIP) lanceerde eind mei 2023 een gezamenlijke verklaring over pijn en geestelijke gezondheid voor Europese en nationale...
24.05.2023

Europese maand van de diversiteit 2023: diversiteit op de werkplek in de kijker

In mei wordt de Europese maand van de diversiteit gevierd. Het thema is dit jaar opnieuw bruggen bouwen. Bruggen bouwen tussen organisaties en...
03.05.2023

Op de blog: Exoskeletten in de bouw en update van BeSWIC-berichten over diverse nieuwe technologie

Het gebruik van Exoskeletten is de voorbije jaren enorm toegenomen. Ze worden in diverse sectoren gebruikt, en dus ook in de bouwsector.
03.04.2023

De jobkwaliteit in België in 2021: Toenemende impact van psychosociale risico’s en musculoskeletale aandoeningen op werknemers

Psychosociale risico’s en musculoskeletale aandoeningen nemen toe, kwaliteit van werk gaat achteruit maar kwaliteit van tewerkstelling stijgt: dat...