Oudere werknemers

Het is een steeds toenemende bekommernis van het Europees beleid, maar ook in België, om oudere werknemers aan het werk houden. Dat probleem moet men op diverse manieren aanpakken door acties op verschillende niveaus te voeren:

  • door beleid op Europees vlak;
  • door beleid op nationaal vlak;
  • in de ondernemingen;
  • met de werknemers zelf.

Als men wil voorkomen dat werknemers het werk vroegtijdig verlaten en zo tekorten in bepaalde sectoren of bepaalde beroepen kunnen teweegbrengen, moet men de arbeidsomstandigheden aanpassen om zo ervoor te zorgen dat de fysieke en mentale gezondheidstoestand van de werknemer op peil blijft.

Ondernemingen en werknemers zijn zich niet altijd bewust van de manoeuvreerruimte waarover zij beschikken om de uitdaging aan te gaan. De stereotypes blijven eveneens voortbestaan. Hoe kan men op ondernemingsvlak een beleid voeren zodat oudere werknemers actief op de arbeidsmarkt kunnen blijven en in de beste omstandigheden?

Om vroegtijdig vertrek tegen te gaan moet men de redenen en de impact van de arbeidsomstandigheden en van stress voor dat vertrek inschatten. De preventie moet bij de werknemers van alle leeftijden aanvangen om hen voor professionele risico's te behoeden.

Het is ook belangrijk om de terugkeer naar het werk te vergemakkelijken van werknemers die langdurig wegens ziekte of ongeval afwezig waren, ongeacht of die afwezigheid al dan niet verband hield met hun werk. Meer informatie hierover is beschikbaar in het thema Terug aan het werk.

Werkbaarheid

Wat betekent voor de werknemer "oud worden" in de gegeven arbeidssituatie? "Werkbaarheid" kan men omschrijven als het evenwicht tussen de karakteristieken eigen aan de werknemer (zijn gezondheidstoestand, doeltreffendheid, blijfintentie, kennis en capaciteiten, …) en de eisen van zijn werkomgeving (mentale en fysieke belasting, veiligheid, functie-eisen) waaraan hij het hoofd moet bieden.

Meer informatie over de vragenlijst om de werkbaarheid te meten is beschikbaar in de module Tools > De VOW / QFT: Meetinstrument voor de werkbaarheid.

Ervaringsfonds

Het Ervaringsfonds is een ondersteunende beleidsmaatregel om oudere werknemers op de arbeidsmarkt te houden. Het werd opgericht om ondernemingen ertoe aan te zetten acties te ondernemen om de arbeidsvoorwaarden en de arbeidsorganisatie te verbeteren voor hun werknemers van 45 jaar of ouder.

Als gevolg van de 6de staatshervorming werd de bevoegdheid voor deze maatregel in 2015 van het federale niveau naar de gewesten overgeheveld. Momenteel is het Ervaringsfonds enkel nog van kracht in het Waals gewest. Meer informatie hierover is beschikbaar op de website van FOREM, de Waalse overheidsdienst voor tewerkstelling en opleiding, in het Frans in de rubriek Entreprises > Aides financières > Aides à la formation > Fonds de l'Expérience professionnelle.

Werkgelegenheidsplan (CAO 104)

Sinds 1 januari 2013 moeten ondernemingen met meer dan 20 werknemers een werkgelegenheidsplan opstellen voor werknemers van 45 jaar en ouder. Dat werd bepaald in de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) nr. 104 die algemeen bindend werd verklaard. In dat plan stelt de werkgever de maatregelen vast om het aantal werknemers ouder dan 45 jaar in zijn onderneming te behouden of te verhogen.

Meer informatie over de werkgelegenheidsmaatregelen voor oudere werknemers, alsook de reglementaire teksten, is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema's > Werkgelegenheid > Werkgelegenheidsmaatregelen > Werkgelegenheidsplannen voor oudere werknemers.

Oudere werknemers - Externe documentatie

Rubriek “OSH-beheer in het kader van een vergrijzende beroepsbevolking” (EU-OSHA – Europese Unie)

Het doel van de strategie "Europa 2020" is om de arbeidsparticipatie van de bevolking van 20 tot 64 jaar tot 75% te verhogen. De Europeanen zullen dus langer moeten werken. De site van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) biedt informatie omtrent:

  • de normale leeftijd gerelateerde veranderingen kunnen zowel positief als negatief zijn;
  • ouder worden en werkgelegenheid;
  • risicobeoordeling naargelang leeftijd;
  • werkcapaciteit en gezonde werkplekken bevorderen;
  • aangepast werk en aangepaste werkomgeving;
  • werkhervattingsbeleid.

Op de website van het EU-OSHA: rubriek Thema’s > OSH-beheer in het kader van een vergrijzende beroepsbevolking

Website ‘Healthy Ageing’ (EuroHealthNet - Europese Unie)

Deze website van het Europees samenwerkingsverband 'EuroHealthNet' bevat praktische voorbeelden van gezondheidsacties, interessante initiatieven binnen de Europese Unie en informatiebronnen over gezond ouder worden.

De website in het Engels: EuroHealthNet - Healthy Ageing

Oudere werknemers - Sensibiliseringsmateriaal

Napo in … een gezonde toekomst tegemoet (EU-OSHA)

Napo is de held van een reeks aantrekkelijke en informele animatiefilms over veiligheid en gezondheid op het werk. De films zijn zonder gesproken woord en ondertitels en kunnen dus door iedereen worden begrepen. In de reeks films "Napo in ... een gezonde toekomst tegemoet" komen de verschillende aspecten aan bod van veiligheid en gezondheid op het werk in de context van een vergrijzende beroepsbevolking.

De animatiefilmreeks toont de held Napo als een tijdreiziger in zijn zoektocht naar de belangrijkste ingrediënten voor een duurzaam werkleven. Napo verkent verleden en toekomst en toont de belangrijkste elementen van gezondere en productievere werkplekken.

Napo toont hoe belangrijk het is risico's te beheren, vanaf het begin van de loopbaan van werknemers tot het einde: van ergonomische posities en correcte tilprocedures tot het opleiden van werknemers van alle leeftijden en initiatieven om werkhervatting te vergemakkelijken. Verder herinnert hij ons eraan dat we leeftijdsdiscriminatie moeten aanpakken. De basisboodschap is dat een goed beheer van veiligheid en gezondheid op het werk goed is voor uw bedrijf.

Op de Napo-website: Napo in… een gezonde toekomst tegemoet

Video van de campagne "Gezond werk, voor alle leeftijden" (EU-OSHA)

De campagne 2016-2017 "Gezond werk, voor alle leeftijden" van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) is gericht op een duurzaam arbeidsleven met de aandacht, via praktische tools en richtsnoeren, op het belang van een goed beheer van veiligheid en gezondheid in alle leeftijdscategorieën. De nieuwe campagnevideo is een schitterende kleurrijke animatiefilm waarin de voornaamste boodschappen van de campagne in het kort worden aangegeven. De campagnevideo is beschikbaar met ondertiteling in 25 talen.

Op de campagnewebsite in de rubriek Mediacentrum > Video's.

Oudere werknemers - Tools

De VOW/QFT vragenlijst: Meetinstrument voor de werkbaarheid (FOD Werkgelegenheid – België)

De Directie van het onderzoek over de verbetering van de arbeidsvoorwaarden (DIOVAR) van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid) heeft een reeks onderzoeken uitgevoerd om het begrip "werkbaarheid" te doorgronden en heeft een vragenlijst in het Nederlands en in het Frans ontwikkeld: de VOW-QFT (Vragenlijst over Werkbaarheid - Questionnaire Facultés de Travail). Die vragenlijst werd gevalideerd door een wetenschappelijk team van de Université Libre de Bruxelles (ULB).

De VOW/QFT peilt bij de werknemer hoe hij het evenwicht ervaart tussen zijn eigen kenmerken en de eisen waarmee hij wordt geconfronteerd.

De VOW/QFT vragenlijst kan men gratis gebruiken, maar gebruikers worden verzocht om de referentie en het logo van de FOD Werkgelegenheid te behouden op de afgedrukte versie die aan de werknemer wordt bezorgd.

De vragenlijst is gratis beschikbaar en downloadbaar in de module Tools > De VOW / QFT: Meetinstrument over werkbaarheid.

E-gids over leeftijdsmanagement op het werk (EU-OSHA)

In het kader van de campagne "Gezond werk, voor alle leeftijden" heeft het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) een e-gids gepubliceerd over het beheer van veiligheid en gezondheid op het werk in het kader van een vergrijzende beroepsbevolking. De e-gids richt zich tot zowel de werkgever, de werknemer, de personeelsmanager en de VGW-professional.

De e-gids is opgezet rond vier thema's:

  1. ouder worden en werken;
  2. gezond werk, voor alle leeftijden;
  3. gezondheidsbevorderende werkplekken;
  4. re-integratie.

De e-gids is beschikbaar op de website van het EU-agentschap van Bilbao.

Oudere werknemers - Publicaties

Brochures in het kader van het onderzoeksproject CAPA (FOD Werkgelegenheid – België - 2007)

Het CAPA-project over de evolutie van de fysieke en fysiologische capaciteiten in functie van de leeftijd bij de beroepsbevolking heeft tot twee publicaties geleid:

  • Antwoorden op de stereotypes in verband met de oudere werknemer
    De vooroordelen tegenover de oudere werknemer, zoals de fysieke problemen en het gebrek aan weerstand tegen stress, zijn hardnekkig. Maar zijn ze wel gegrond? Welke impact hebben ze op de beslissing om de arbeidsmarkt vroegtijdig te verlaten?
    De brochure tracht op die vragen een antwoord te geven. Enerzijds brengt ze via een enquête de leeftijdsgebonden stereotypes in kaart en anderzijds worden die getoetst aan de wetenschappelijke literatuur.
  • Hulpmiddelen om meer inzicht te krijgen in het ouder worden op het werk
    Leeftijd staat centraal in meerdere werkgebonden domeinen. Stress, opleiding van ouderen en vervroegde uittreding zijn zo veel fenomenen die oudere werknemers aanbelangen. De brochure bevat elementen om die kwesties in verband met veroudering beter te begrijpen.

Auteurs: onder de leiding van de ‘Unité Hygiène et Physiologie du Travail’ van de ‘Université catholique de Louvain’ (UCL), met de medewerking van de Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde van de Universiteit Gent (UGent) en met de financiële steun van het Europees Sociaal Fonds en van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.

Die publicaties zijn toegankelijk en kunnen gratis worden gedownload op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties:

Brochure over EU-steun om actief ouder worden te stimuleren (AGE Platform Europe en de Europese Commissie – EU - 2011)

Deze brochure geeft uitleg over de financieringsmogelijkheden van de Europese Unie (EU) voor regionale en lokale initiatieven met het oog op de bevordering van het actief ouder worden en de solidariteit tussen de generaties. De brochure geeft talloze voorbeelden van projecten die door de EU werden gefinancierd.

Auteurs: het comité van de regio’s, AGE Platform Europe en de Europese Commissie.

De brochure is beschikbaar op de website van het Bureau voor publicaties van de Europese Unie:

Het leeftijdsbewust beleid in de onderneming (FOD werkgelegenheid - België- 2011)

Om de problematiek van de vergrijzing op het werk het hooft te beiden, wordt de noodzaak om in de ondernemingen een leeftijdsbewust beleid in te voeren steeds meer onder de aandacht gebracht. Deze brochure geeft een aantal denkpistes en inventariseert praktijken voor leeftijdsbewust beleid in de ondernemingen. Men kan die gebruiken voor het uitwerken van een werkgelegenheidsplan voor oudere werknemers in de onderneming (CAO 104).

Doelpubliek: human resources verantwoordelijken, preventieadviseurs, leden van de comités voor preventie en bescherming op het werk.

Auteurs: Deze gids werd opgesteld met de steun van het Europees Sociaal Fonds en de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. De wetenschappelijke benadering werd gerealiseerd door een partnerschap tussen de Universiteit van Luik (Ulg), de Universitaire Faculteiten Notre-Dame de la Paix van Namen (FUNDP) en de Universiteit van Gent (Ugent).

Deze brochure is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties> Leeftijdsbewust personeelsbeleid aanpakken - Psychosociale risico's.

Parlementaire vragen

  • 55028086C Kamer - Oudere werknemers en de monitoring van de risico's op de werkvloer

  • 16976 Kamer - Het werkplezier

  • 8946 Kamer - De verbetering van de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 104

  • P1020, P1021 en P1022 Kamer - Werkbaar werk

  • 675 Kamer - Arbeid voor ouderen

  • 481 Kamer - Hervorming van het arbeidsrecht

  • P0441 & P0442 Kamer - Het actieplan 'Werkbaar werk'

  • 5-1360 Senaat - Het werkverzuim

  • 672 Kamer - Arbeidsparticipatie van 55-plussers

  • 660 Kamer - Het Ervaringsfonds - Werkgevers - Toelagen

  • 517 Kamer - Het jaar 2012 als recordjaar voor ziekteverzuim in België

Onderzoeken

  • Pedagogische tips voor opleidingen rekening houdend met leeftijd en leerstijl (FOD Werkgelegenheid, ESF – België – 2010)

  • Duurzaam werk en vergrijzing van de werknemers (Eurofound - EU - 2012)

  • Eurobarometer over actief ouder worden (Europese Commissie - EU - 2011)

  • Onderzoeksproject over het leeftijdsbewust beleid in de onderneming (FOD Werkgelegenheid - België - 2011)

  • Onderzoeksproject CAPA (FOD werkgelegenheid - België - 2007)

Oudere werknemers - Regelgeving

Meer informatie hierover, alsook de reglementaire teksten, is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema's > Werkgelegenheid > Werkgelegenheidsmaatregelen > Werkgelegenheidsplannen voor oudere werknemers.

In de praktijk

  • Alimento
    Alimento
    Oudere werknemers
    Voeding, dranken en tabak

    Werkbaar werk in voedingsbedrijven

    Alimento, de vereniging die de sectorale diensten groepeert die onder beheer van de sociale partners worden aangeboden aan werknemers en werkgevers van de voedingsindustrie, heeft een aantal succesvolle goede praktijkvoorbeelden over werkbaar werk onderzocht. Het resultaat daarvan staat in de...
  • hulpmiddelen.png
    Ergonomie / Re-integratie op het werk / Oudere werknemers

    Hulpmiddelen op maat voor een gezonde werkplek

    In het kader van de campagne “Gezond werk, voor alle leeftijden” heeft het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) hulpmiddelen uitgewerkt, zoals campagnemateriaal, casestudies, publicaties, praktische hulpmiddelen en richtsnoeren, waaronder een e-gids over het...
  • napo_back_healthy_future.png
    Ergonomie / Re-integratie op het werk / Oudere werknemers

    Animatiefilms ‘Napo in … een gezonde toekomst tegemoet’

    Napo is de held van een reeks aantrekkelijke en informele animatiefilms over veiligheid en gezondheid op het werk. De films zijn zonder gesproken woord en ondertitels en kunnen dus door iedereen worden begrepen. In de nieuwe reeks films "Napo in ... een gezonde toekomst tegemoet" komen de...
  • e_gids.png
    Ergonomie / Re-integratie op het werk / Oudere werknemers

    E-gids over leeftijdsmanagement op het werk

    In het kader van de campagne "Gezond werk, voor alle leeftijden" heeft het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) een e-gids gepubliceerd over het beheer van veiligheid en gezondheid op het werk in het kader van een vergrijzende beroepsbevolking. De e-gids...

Nieuws en evenementen

08.03.2024

Op de blog: kaderovereenkomst tussen de Europese sociale partners over digitalisering

Op 23 juni 2020 sloten de Europese interprofessionele sociale partners een kaderovereenkomst af over digitalisering.
23.02.2024

Op de blog: Menopauze bespreekbaar maken op het werk

In 2021 en 2022 deed Securex een grote welzijnsbevraging over de menopauze. In 2023 werden de resultaten gepubliceerd. De laatste tijd is er ook in...
18.10.2023

Nieuwe afleveringen van de IAO-podcast over jobkwaliteit, mentale gezondheid en oudere werknemers

De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) biedt sinds 2021 onder de noemer “ILO Voices” op haar website een digitaal platform waarin verhalen van...
12.10.2023

Internationale Dag van het Zicht

Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) en de ‘International Agency for the Prevention of Blindness’ (IAPB) hebben wereldwijd 13 miljoen...
European Working Conditions
European Working Conditions
17.01.2018

Rapport over arbeidsomstandigheden van werknemers van verschillende leeftijd

De Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden (Eurofound) heeft een rapport gepubliceerd over de...

Topbijeenkomst 'Een gezonde werkplek'

08.12.2017 14:12
De topbijeenkomst op 21 en 22 november 2017 in Bilbao was de afsluiting van de campagne 2016-2017 “Gezond werk, voor alle leeftijden” van het...
Gezond werk, voor alle leeftijden
Gezond werk, voor alle leeftijden
10.11.2017

Nieuwsbrief nr. 10 van de Europese campagne “Gezond werk, voor alle leeftijden”

Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk heeft de 10e nieuwsbrief van november 2017 gepubliceerd met het laatste nieuws over...
14.09.2017

Informatiebladen "Veiliger en gezonder werk op elke leeftijd"

Er zijn nu korte samenvattingen beschikbaar van de voornaamste bevindingen uit het driejarige Europees project "Safer and healthier work at any...
Europees rapport over leeftijdsvriendelijk werk
Europees rapport over leeftijdsvriendelijk werk
05.07.2017

Europees rapport over leeftijdsvriendelijk werk

De bevolking en de beroepsbevolking van de Europese Unie (EU) zijn aan het vergrijzen. Dat is niet zonder gevolgen voor de werkgelegenheid, de...
OSH_001980.jpg
07.06.2017

Op de blog: Participatie van werknemers bij leeftijds- en OSH-management

Om een veilig en gezond arbeidsleven voor iedereen te waarborgen is de participatie van werknemers aan de arbeidsveiligheid en-gezondheid (OSH) van...