Samen met musculoskeletale aandoeningen (MSA) zijn psychosociale risico’s (PSR) het andere grote probleem dat verband houdt met telewerk. De mens is gezond wanneer hij zich zowel mentaal als fysiek gezond voelt en het zou utopisch zijn deze 2 grote problemen afzonderlijk te behandelen. Zowel wat de oorzaken als de gevolgen betreft, bestaat er een evident onderling verband tussen de twee.

Stress, pesterijen, burn-out, conflicten, zelfmoord, alcohol- en drugsmisbruik zijn de meest bekende uitingen van psychosociale risico's.

Ter herinnering: MSA en PSR zijn verantwoordelijk voor 2/3 van de afwezigheden, m.a.w. ze hebben een grote impact voor de werknemers, maar ook voor de ondernemingen en de maatschappij.

Volgens een onderzoek dat in oktober 2020 is gevoerd in Frankrijk, kampte bijna 50% van de ondervraagde telewerkers met psychologische problemen en bij 18% van hen namen deze problemen een ernstige vorm aan. Meer info: ‘Baromètre T4 Empreinte Humaine (1/4) – Infographie sur l’état psychologique, risques psychosociaux & épuisement des salariés français’, Baromètre 14.

Het thema psychosociale risico’s bevat veel pertinente informatie: publicaties, video’s en tools.

De gids van CARSAT Nord Picardie maakte al in 2012 een lijst van de belangrijkste PSR in het kader van thuiswerk:

• Het sociale en professionele isolement
• De burn-out door de moeilijkheid om beroeps- en privéleven te scheiden
• De stress door de doelstellingen
• De stress door de aard van de taak
• Het gevoel van onbehagen door onrechtmatige controle
• Het externe geweld (bijvoorbeeld vanwege moeilijke klanten)
• Het slechte gevoel door demotivatie die op haar beurt te wijten is aan monotonie
• De werkomgeving
• Het onaangepaste materiaal (systemen die traag werken, defecten, …)
• De sociaal-economische omgeving
• Het afwijzende gedrag van de collega’s die van mening zijn dat de telewerkers “bevoorrecht” zijn.
• De manier waarop de telewerker gemanaged wordt
• De overgang naar telewerk
• Het gebrek aan sociaal contact door de afstand
• De pathologische problemen die verhuld worden door het geografische isolement (verslavingen)
• Het risico van de geïsoleerde werknemer

Meer info: Télétravail à domicile - Guide d’aide à l’évaluation des risques et à la recherche de mesures de prévention associées (PDF , 3,46 MB), CARSAT Nord Picardie, 2012

Deze lijst bevat een mengeling van gevolgen (of uitingen) van PSR (stress, burn-out, geweld, isolement…) en oorzaken (onaangepast materiaal, arbeidsverhoudingen, management…), maar het sociaal isolement door het verlies van het contact met de collega’s is wel het grootste probleem waarmee de telewerkers te kampen hebben.

Gelet op de vele mogelijke oorzaken is een globale preventie belangrijk. In de Codex over het welzijn op het werk worden de factoren die aan de basis van de PSR liggen, gegroepeerd in 5 grote categorieën die uitvoerig worden toegelicht op de pagina’s inzake het thema over PSR. Ze worden hieronder vermeld en besproken in het kader van het telewerk; dit commentaar wordt geformuleerd als aanbeveling:

• arbeidsorganisatie: moet worden aangepast aan het werk op afstand:
  • verdeling van de taken,
  • aanpassing van de stijl en de middelen van het management van de teams,
  • wijziging van de arbeidsprocedures, bijvoorbeeld het gebruik van de elektronische handtekening of de elektronische archivering van de belangrijke documenten,
  • grotere zelfstandigheid van de telewerker die als goed of minder goed kan worden ervaren,
  • …
• arbeidsinhoud:
  • aanpassing van de inhoud van de taken die worden uitgevoerd
    • via telewerk: taken die concentratie vereisen, het lezen van documenten, het schrijven van een verslag of samenvatting, individuele behandeling van een dossier, …
    • op kantoor: taken waarbij de aanwezigheid van andere collega’s, contact met collega’s, vergaderingen met fysieke aanwezigheid, informele contacten, … vereist zijn,
  • duidelijke beschrijving van de taken die gevraagd worden bij telewerk,
  • contacten met derden (bijvoorbeeld via de telefoon of op eender welke andere manier) die, bijvoorbeeld in het geval van verbaal geweld, toch moeten kunnen besproken worden, aangezien er door het telewerk niet meer over gepraat kan worden met de collega’s,
  • beperking van de hoeveelheid informatie om een “overlast aan informatie” te vermijden: tijdens het telewerk worden er veel meer mails verstuurd. De informatie moet zowel qua kwaliteit als kwantiteit aangepast worden en toekomen op het juiste moment,
  • …
• arbeidsvoorwaarden:
  • verplichte opmaak van een telewerkovereenkomst die de voorwaarden van dit telewerk “kadert”,
  • aanpassing van de werkuren die flexibeler zullen zijn tijdens het telewerk, maar waarbij bijvoorbeeld wordt vermeld op welke tijdstippen de telewerker bereikbaar moet zijn,
  • aanpassing van het opleidingsaanbod en van de leermogelijkheden, zodat de kennis en de vaardigheden van de telewerker blijven evolueren,
  • aanpassing van de evaluatieprocedures die vereisen dat de beschreven doelstellingen worden herzien of de doelstellingen anders beschreven worden. Zonder telewerk is het te vaak de prikklok en/of het aantal gepresteerde uren die bepaalden dat de persoon zijn werk verricht,
  • evenwicht tussen privé- en beroepsleven en het feit dat het beroepsleven binnendringt in het privéleven. Dit punt wordt uitvoeriger behandeld in de rubriek Thema’s > Telewerk > Combinatie van privé- en beroepsleven,
  • …
• arbeidsomstandigheden:
  • dit punt heeft vooral betrekking op de fysieke aandoeningen (MSA), zie de rubriek Thema’s > Telewerk > Fysieke aandoeningen (MSA, beeldschermwerk),
  • de aanpassing van de werkomgeving, van de werkplek, de terbeschikkingstelling van het nuttige materiaal … dit alles heeft ook een impact op de PSR,
  • …
• arbeidsverhoudingen:
  • dit is ongetwijfeld één van de belangrijkste punten die in aanmerking moeten worden genomen tijdens het telewerk. Het isolement van de telewerker, zowel op sociaal als professioneel vlak, is een groot risico. Het zal bijdragen aan het feit dat de telewerker zich niet goed in zijn vel voelt, maar zal ook de samenwerking op het vlak van werk, van teamwork, van samenwerking, van collectieve creativiteit, … doen afbrokkelen,
  • het management speelt een essentiële rol om dit risico op isolement te voorkomen of ten minste te beperken: zie de rubriek Thema’s >Telewerk > Management op afstand,
  • de telewerker speelt ook een rol door de formele- of meer informele contacten met zijn collega’s in stand te houden. Er staan enkele raadgevingen vermeld in de rubriek Thema’s >Telewerk > Aanbevelingen voor de telewerker,
  • de erkenning voor het geleverde werk moet blijven gebeuren, zelfs op afstand,
  • de communicatie en dus ook de middelen voor communicatie op afstand, de betrouwbaarheid ervan, de snelheid ervan … zijn van vitaal belang,
  • de relaties met derden, per telefoon en/of met digitale middelen, moeten niet alleen op vlak van de inhoud van het werk, maar ook wat de arbeidsverhoudingen betreft in aanmerking worden genomen,
  • …

Naast de preventie die tot doel heeft de verplichtingen en de risicofactoren te beperken, moeten procedures worden ingevoerd die tot doel hebben zich te ontfermen over personen die te kampen hebben met een psychosociaal probleem. Verscheidene actoren van binnen of buiten de onderneming moeten daarin een rol spelen; dit wordt toegelicht in de rubriek Thema’s > Psychosociale risico's (PSR) > Actiemiddelen voor de werknemers.

De aanwezigheid van een vertrouwenspersoon in de ondernemingen wordt door de wet sterk aangemoedigd, maar is niet verplicht. De vertrouwenspersoon is beschikbaar "in eerste lijn" in geval van relationeel leed op het werk (conflicten, pesterijen, ...). Hij/zij informeert, luistert, adviseert en helpt de werknemers om een oplossing te vinden voor een problematische situatie.

De preventieadviseur psychosociale aspecten heeft ook deze taak en beheert de formele aanvragen tot tussenkomst. Hij blijft beschikbaar en de gesprekken kunnen ook via een videoconferentie plaatshebben.