Touwen kunnen zowel in een professionele context als in een vrijetijdscontext (bijvoorbeeld bij bergbeklimmen en indoorklimmen) worden gebruikt.
In de professionele context zijn er internationale organisaties die informatie voorzien over de risico’s, maar ook opleidingen aanbieden rond allerlei situaties. Sommige landen hebben specifieke veiligheidsregels rond touwtechnieken die andere niet hebben. De uitwisseling van kennis tussen deze landen kan dan ook een meerwaarde bieden.
In dit artikel vindt u enkele voorbeelden van activiteiten of sectoren waar touwtechnieken ingezet kunnen worden. Daarnaast geeft het artikel een overzicht van enkele internationale organisaties die informatie rond touwtechnieken, ongevallen en normen met touwtechnieken aanbieden. Tenslotte wordt er doorverwezen naar enkele berichten op deze BeSWIC website over het belang van opleidingen en het ontwikkelen van competenties.
Regelgeving, activiteiten en sectoren
Het gebruik van touwtechnieken kan men tegenkomen in vele situaties, toepassingen en sectoren, gaande van normale bedrijfsactiviteiten tot reddingsactiviteiten.
Enkele voorbeelden van situaties:
- bouwkundige inspecties en niet-destructief onderzoek;
- oppervlaktevoorbereiding, zandstralen, betonreparatie en schilderen van hoge structuren;
- rotsverankering;
- boomverzorging;
- fotografie en cinematografie;
- geologische onderzoeken;
- glas- en gevelreinigen van hoge gebouwen;
- interventies aan typisch hoge constructies zoals windmolens, pylonen (energie en telecom), koeltorens, …
Enkele voorbeelden van sectoren:
- bouwkundige werken;
- industrie en energie;
- offshore;
- telecom;
- evenementenindustrie;
- bos- en natuurbeheer.
In het artikel “Een job met (hoogte)verschil” op de website van de Klim- en Bergsportfederatie geven 3 personen uit verschillende sectoren een beeld van de verschillende werksituaties met touwtechnieken: Een_job_met_hoogteverschil (PDF, 360 KB). Ook de 2 video’s over het beroep van “cordistes” op de website van het Franse Onisep geven een goed beeld: Cordistes.
Monumentenwachters gebruiken touwtechnieken om historische gebouwen te inspecteren. Monumentenwacht Vlaanderen vzw geeft hierover volgende informatie op haar website:
- Veiligheid en toegankelijkheid
- Brochure: Veiligheid en toegankelijkheid van zolders, kapruimtes, daken en goten
Deze organisatie komt af en toe in het nieuws, zoals in 2022 met dit bericht op de website van de VRT: Klimmers bengelen aan Gentse Sint-Michielskerk op zoek naar loszittende stenen.
Ook de brandweer en civiele veiligheid hebben specifieke teams voor reddingen met touwtechnieken. Op de websites van enkele brandweerzones is informatie beschikbaar van RED-teams of GRIMP-teams (Groep voor Reddingen en Interventies op Moeilijke Plaatsen). Hieronder vindt u enkele Belgische websites die hierover informatie bieden:
- Algemene Directie Civiele Veiligheid:
- algemene informatie: Redden met touwen,
- standaard operationele procedure (SOP): Redding met touwen,
- algemene informatie: Speleo,
- Werkgroep GRIMP test reddingstechnieken;
- brandweer:
- RED Team Brandweer,
- volgende Belgische brandweerzones hebben een voor het publiek beschikbare GRIMP-richtlijn (in het Frans):
- de brandweerzone van Henegouwen centrum: Zone de secours Hainaut Centre: G.R.I.M.P (PDF, 1,24 MB),
- de brandweerzone NAGE (Namur - Andenne - Gembloux - Éghezée): Zone de secours NAGE: G.R.I.M.P. Annexe F au Règlement d’Ordre Intérieur (301 KB);
- het Franse Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft een nationale referentiegids van de ‘Groupe de reconnaissance et d’intervention en milieu périlleux’ (in het Frans): Guide national de référence (PDF, 1,22 MB);
- volgend artikel illustreert duidelijk waar men allemaal rekening moet mee houden tijdens een interventie: Het hoogtereddingsteam van de Utrechtse brandweer: Reddingsacrobaten (PDF, 498 KB).
Vermeldenswaardig is ook de organisatie Alpi-Secours van de ‘Club alpin belge’, hoewel de activiteiten van deze organisatie zich eerder situeren in de vrijetijdscontext van bergbeklimmen.
Reddingsoefeningen met touwtechnieken van hulpdiensten komen ook vaak in het nieuws. Enkele voorbeelden:
- VRT: Brandweer oefent met klimteam op attracties van Bobbejaanland: "Dankbaar voor deze kans";
- persbericht Elia: Grootschalige evacuatieoefening in de hoogste hoogspanningsmasten van de Benelux:
- hierover werd ook bericht op de website van de VRT: Klimteam brandweer Antwerpen oefent in hoogspanningsmast en "redt" burgemeester Bart De Wever;
- RTBF (in het Frans): Angleur: les pompiers du GRIMP sur le pylône du Bol d'Air pour un exercice spectaculaire;
- Railtech (in het Frans): Un excercice de secours en gare de Mons.
Ook de redding van een Belgische speleoloog begin november 2022 in Frankrijk door andere speleologen aan de hand van touwtechnieken kwam in het nieuws:
- VRT: Na reddingsoperatie van meer dan 24 uur: Belgische speleoloog bevrijd uit Franse grot
- RTBF (in het Frans): Un spéléologue belge évacué d’une grotte après plus de 24 heures de sauvetage en France
Soms verschijnt het werk van speleologen in het kader van oefeningen in het nieuws, zoals in dit bericht op de website van de VRT: Historische watertoren in Oostende wordt oefenruimte voor speleologie: "Klimtechnieken veilig aanleren".
In de codex over het welzijn op het werk zijn er specifieke bepalingen te vinden rond het gebruik van toegangs- en positioneringstechnieken met touwen (art. IV.-5-16 tem 19 van de codex). Meer informatie is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid): Tijdelijke werkzaamheden op hoogten.
Internationale organisaties
Volgende publicaties rond touwtechnieken zijn interessant:
- over “rigging” en redden door middel van touwtechnieken, in het Engels via Apple Books: RESCUE: Rope-Based Rigging Concepts;
- ‘Mountain Rescue Association’ (MRA) (In het Engels): National Park Service Technical Rescue Handbook (PDF, 26,9 MB);
- informatie over touwen en knopen:
- ‘Port Ewen Volunteer Fire Department’ (in het Engels): Ropes and Knots (PDF, 8,29 MB),
- ‘Matières Formations’ (in het Frans): Guide des noeuds et des amarrages dans les travaux sur cordes (PDF, 3,08 MB),
- ‘Industrial Rope Access Trade Association’ (IRATA) (in het Engels): Topic Sheet No. 8 Knots in the end of ropes (PDF, 309 KB).
Hieronder vindt u een niet-limitatieve lijst van internationale en/of buitenlandse organisaties die codes ontwikkelen en/of opleidingen geven:
- IRATA (in het Engels):
- ‘Society of Professional Rope Access Technicians’ (Sprat) (in het Engels):
- ECRA – European Committee for Rope Access (in het Engels)
- Fisat – Fach- und Interessenverband für seilunterstüzte Arbeitstechniken (in het Duits):
- France Travaux sur Cordes (in het Frans):
- Développement et Promotion des Métiers sur Cordes (DMPC) (in het Frans)
- Bonnepratiquecordiste (in het Frans)
- publicaties van het Organisme ‘Professionnel de Prévention du Bâtiment et des Travaux Publics’ (OPPBTP) in samenwerking met de ‘Syndicat de cordistes France Travaux sur Cordes’ (in het Frans):
- ‘Institut suisse de spéléologie et de karstologie’ (ISSKA) (in het Frans): Pratiquer la spéléologie en toute sécurité
- Australische gids (in het Engels): Guide to managing risks of industrial rope access systems
In het kader van het Europees Leonardo Da Vinci-project was er ook een project over touwtechnieken, namelijk het “European professional certificate for rope access” (EPCRA). Meer informatie in het Engels op de website van het project: European Project Commitee for Rope Access.
Er zijn 20 modules voorzien die in totaal 216 uren bedragen. Diverse documenten kunnen worden gedownload in het Engels op de website van EPCRA:
- Downloads
- trainingsprogramma: Project EPCRA: professional european certification for rope access (PDF, 1,11 MB)
Daarnaast is er het Europees programma European Union Special Rescue (EUSR: special rescue from heights and depths). Op de website van het programma is meer informatie beschikbaar in de rubriek teaching material.
Specifiek voor bomen zijn er ook de gidsen van de ‘European Arboricultural Council’ (EAC), die beschikbaar zijn in het Engels via de website van de EAC: EAC Guides. Deze organisatie werd ook vermeld in volgend bericht op deze BeSWIC website: Het Europees kettingzaag certificaat: verplicht vanaf 1 september 2019 in bossen van de Vlaamse overheid.
Voor werken aan telecominstallaties zijn er in België de GOF-opleidingen (GSM Operator Forum) op 4 niveaus voor werken op hoogte. Hierover verscheen volgend BeSWIC-bericht: Veilig werken aan of nabij mobiel netwerkinfrastructuur.
Over touwtechnieken (IRATA) verscheen volgend BeSWIC-bericht: IRATA richtlijnen voor industriële touwtechnieken als bescherming tegen vallen.
Voor de (binnen)klimsport, en meer specifiek voor het uitzetten van klimroutes, kan verwezen worden naar de Route Setting Development (RSD). Ook de Nieuw-Zeelandse Activity Safety Guidelines for adventure activities biedt veel informatie over touwtechnieken.
Een goed overzicht van opleidingsinstellingen die in Zwitserland erkend zijn, is beschikbaar op de website van het Zwitserse nationaal ongevallenverzekeringsfonds SUVA, in de rubriek Travaux sur cordes. Op de pagina wordt ook verwezen naar enkele hogervermelde internationale organisaties.
Ongevallen
“Nul risico” bestaat niet. Bij iedere activiteit kunnen er immers ongevallen gebeuren. Als er iets gebeurt tijdens activiteiten waarbij touwen worden ingezet, kunnen de gevolgen ernstig tot dodelijk zijn. Volgend nieuwsbericht van het Franstalige Sudinfo illustreert dit gevaar aan de hand van een incident waarbij men met touwtechnieken een silo vanbinnen reinigde: L’ouvrier enseveli sous de l’oxyde de zinc chez Hydrometal à Engis est décédé.
In maart 2019 werden 2 Franse bedrijven veroordeeld voor een dodelijk ongeval op 12 maart 2012. Meer informatie hierover is beschikbaar in het Frans op de website van BFMTV: cordistes morts dans un silo à sucre: les entreprises condamnées à une forte amende.
Daarnaast zijn er ook organisaties die informeren over ongevallen of actoren aanmoedigen om ongevallen te melden:
- Association d'autodéfense de cordistes
- IRATA – Safety Bulletins
- Fisat: Meldung von Unfällen und Beinaheunfällen
- France Travaux sur Cordes – Recensement Accidentologie 2020 (PDF, 350 KB)
- France Travaux sur Cordes – Données d’Accidentologies (PDF, 531 KB)
Specifiek voor touwtechnieken of bij werken op hoogte (waarbij een valharnas wordt ingezet), bestaat het risicoveld hangtrauma (Engels “harnas suspension trauma”; Frans: “le traumatisme de suspension”).
Wanneer iemand gevallen is en in het harnas bungelt, oefenen de beenbanden van het harnas druk uit op de aderen. De bloedsomloop wordt zo verstoord. Ook de organen zullen steeds slechter gaan functioneren met uiteindelijk de dood tot gevolg (binnen de 30 minuten). Lussen (“relief straps”), waar de voeten kunnen instaan, zijn een oplossing. Enkele publicaties over dit risicoveld:
- ‘Commission des normes, de l'équité, de la santé et de la sécurité du travail’ (CNESST): Procédure de sauvetage lors des travaux de montage de charpentes métalliques
- ‘Hauteur & Sécurité’: Certifications cordistes CQP et CATC: guide du secours spécifique cordiste (SSC) (PDF, 1,23 MB)
- ‘Health and Safety Executive’ (HSE):
Op deze BeSWIC website vindt u ook een algemene thematische toelichting rond redding en hulpverlening in specifieke situaties.
Daarnaast kan de impact (kinetische energie) van vallende voorwerpen vanuit de hoogte groot zijn. Op de website van IRATA wordt aandacht besteed aan dit risicoveld. Ook het “Dropped Objects Prevention Scheme” op de website van Dropsonline verschaft hierover informatie. Hieronder enkele van de IRATA-documenten (in het Engels):
- Poster Prevent dropped objects (PDF, 2,54 MB)
- Topics sheet 11: Dropped objects (PDF, 191 KB)
- Safety Bulletin 42: Falling or dropped objects (PDF, 183 KB)
Normen
Hieronder vindt u een niet-limitatieve lijst van normen over het onderwerp:
- ‘National Fire Protection Association’ (NFPA):
- ‘International Organization for Standardization’ (ISO):
- ISO 22159: Personal equipment for protection against falls — Descending devices
- ISO 22846-1: Personal equipment for protection against falls — Rope access systems — Part 1: Fundamental principles for a system of work
- ISO 22846-2: Personal equipment for protection against falls — Rope access systems — Part 2: Code of practice
De touwtechnieken en uitrusting die voor werkzaamheden op hoogte in de industrie en de boomteelt worden gebruikt, zijn de laatste 15 jaar snel geëvolueerd. Lees het onderzoeksproject in het Engels op de website van HSE: CRR 364/2001 Industrial rope access - Investigation into items of personal protective equipment.
Competenties
“Rigging” is één element van touwtechnieken. In het kader van VCA moeten voor taken waarbij hijstoebehoren (kettingen, lengen, touwen) wordt gebruikt specifieke opleidingen worden gevolgd om te scoren voor vraag “3.4 kritieke taken”, namelijk:
- IS-006: Aanslaan en uitwijzen van kritieke lasten
- AV-004: Aanslaan en uitwijzen van niet-kritieke lasten
De Global Wind Organisation (GWO) voorziet ook een opleiding slinger – signaller (SLS) voor de off-shore windindustrie.
Plaatsen en hangen van podiumtechnisch materiaal (met een deelaspect “rigging”) is ook één van de 10 competenties die beschreven wordt in volgend BeSWIC-artikel: Europees veiligheidspaspoort voor de theater- en eventindustrie.
Tenslotte zijn er op deze BeSWIC website nog andere artikels verschenen die met competenties te maken hebben: