30 jaar Belgisch luchttoezicht boven de Noordzee

Dit bericht geeft meer informatie over het rapport, de Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM), enkele wettelijke bepalingen en andere aspecten van het beheer van de Noordzee.

Samenvatting van het rapport

Het Belgische programma voor luchttoezicht boven de Noordzee wordt georganiseerd door de Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM), een wetenschappelijke dienst van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN).

De kerntaken van het Belgische bewakingsprogramma vanuit de lucht kunnen in drie thema's worden ondergebracht:

• toezicht op illegale en accidentele verontreiniging;
• milieu- en wetenschappelijke monitoring;
• breder maritiem toezicht in het kader van de Kustwacht.

Het rapport beschrijft hoe het luchttoezicht boven zee evolueerde van het toezicht op mariene verontreiniging in de beginjaren tot een breder milieu- en maritiem toezicht boven zee, na de uitbreiding van de Belgische jurisdictie op zee en de oprichting van de Belgische Kustwacht.

Met betrekking tot verontreiniging kunnen de belangrijkste feiten van het Belgische programma voor bewaking van de Noordzee vanuit de lucht in de periode 1991-2021 als volgt worden samengevat:

• Er werden 9574 vlieguren gepresteerd, waarvan 7100 uur boven zee.
• In het Belgische onderzoeksgebied werden 625 operationele (opzettelijke) olielozingen gemeld, met een geschatte 1013 ton olieverontreiniging tot gevolg. Toen het toezicht begon, waren olielozingen een prominent probleem, nu behoren ze bijna geheel tot het verleden.
• Er zijn 158 operationele lozingen van andere schadelijke vloeistoffen (bijvoorbeeld plantaardige oliën, biodiesel, paraffine) geconstateerd. Dit type verontreiniging vertoont een licht stijgende tendens.
• 51 schepen werden op heterdaad betrapt bij het uitvoeren van een illegale lozing.
• In of rond de Belgische zeegebieden hebben zich 35 ernstige scheepsongevallen voorgedaan met accidentele verontreiniging van de zee of een hoog risico daarop. In 26 van deze gevallen werd het vliegtuig daadwerkelijk geactiveerd om de noodsituatie vanuit de lucht te volgen en luchtsteun te verlenen aan reactie-eenheden.
• Er werden 24 internationale "Tour d'Horizon"-missies uitgevoerd, waarbij de offshore gasinstallaties en booreilanden in het centrale deel van de Noordzee werden geïnspecteerd, wat resulteerde in 430 vlieguren en een totaal van 296 verontreinigingsdetecties.
• Er is deelgenomen aan 10 “Coordinated Extended Pollution Control Operations”, regionale missies die bestaan uit een reeks opeenvolgende pollutiecontrolevluchten die worden uitgevoerd door meerdere bewakingsvliegtuigen uit verschillende Noordzeelanden.
• Het Belgische vliegtuig nam deel aan in totaal 33 nationale en internationale oefeningen ter bestrijding van verontreiniging en experimenten op zee die daarmee verband houden.
• Sinds 2015 zijn 353 emissiecontrolevluchten uitgevoerd met een sniffer-sensor en zijn 6012 uitlaatpluimen bemonsterd. 9% van de gemonitorde schepen had een verdacht zwavelgehalte. Sinds 2020, toen het toestel werd uitgerust met een NOx-sensor, voldeed 3% van de gemonitorde schepen niet aan de internationale NOx-regelgeving.

Enkele opmerkelijke cijfers met betrekking tot het breder maritiem toezicht (toezicht op het mariene milieu, de visserijactiviteit en de navigatievoorschriften):

• In de periode 2009-2021 werden 214 vlieguren besteed aan zeezoogdiertellingen. Tijdens de toezichtscampagnes werden in totaal 3223 bruinvissen waargenomen. Daarnaast werden 100 zeehonden gezien en sporadisch enkele andere soorten zeezoogdieren zoals witsnuitdolfijnen, tuimelaars, een dwergvinvis en een bultrug.
• Van 1993 tot en met 2021 zijn 1239 visserijcontrolevluchten uitgevoerd, wat leidde tot een totaal van 1185 vlieguren. Dit resulteerde in een totaal van 7272 gecontroleerde en geïdentificeerde vissersvaartuigen.
• Tussen 2011 en 2021 werden 112 overtredingen inzake het gebruik van automatische identificatiesystemen door schepen waargenomen, samen met 148 navigatieovertredingen. De laatste jaren is het jaarlijkse aantal waargenomen navigatieovertredingen sterk toegenomen, met het hoogste aantal in 2021 (36).

Aan de hand van deze feiten en cijfers en de interpretatie daarvan wordt in het activiteitenverslag ook naar de toekomst gekeken en wordt de noodzaak van vernieuwing van het vliegtuig op middellange termijn toegelicht.

Veiligheidstrainingen

Op pagina 25-26 van het rapport wordt vermeld welke veiligheidstrainingen piloten moeten doorlopen zoals de jaarlijkse SWET (‘Shallow Water Escape Training’) en de HUET (‘Helicopter Underwater Escape Training’).

Er worden ook diversie oefeningen gehouden in uitvoering van het Bonn akkoord van 1969. Ter illustratie volgend bericht uit 2022 op de website van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (FOD Volksgezondheid): Oliebestrijdingsoefening in windmolenparken.

Bij offshore werken moeten ook de trainingen van de ‘Global Wind Organisation’ (GWO) gevolgd worden. In volgend BeSWIC-bericht over touwtechnieken wordt ook verwezen naar enkele GWO-opleidingen: Touwtechnieken: enkele (inter)nationale organisaties en websites.

Meer info 

Meer informatie over het rapport is beschikbaar op de website van het KBIN:

• 30 jaar Belgisch luchttoezicht boven de Noordzee;

• rapport: 30 jaar Belgisch luchttoezicht boven de Noordzee: evolutie, trends en ontwikkelingen. 

De kerncijfers voor 2022 zijn te lezen in volgend bericht op de website van het KBIN: Luchtobservaties boven de Noordzee in 2022.

Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee

De Wetenschappelijke Dienst Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM) is verantwoordelijk voor de opvolging van de verschillende wettelijke verplichtingen (en rechten) en hun uitvoeringsbesluiten voor het beheer van het mariene milieu.

De BMM bestaat uit 3 teams:

• Het MARIMA–team (‘Marine Management’) is verantwoordelijk voor vergunningen voor menselijke activiteiten op zee.
• Het SURV-team (‘Aerial Surveillance’) staat in voor de organisatie van het Belgische programma voor luchtobservaties boven de Noordzee, opgestart in het kader van het Bonn Akkoord.
• Het SWAP-team (‘Scientific Web sites and Applications’) is een klein multidisciplinair team van wetenschappers die wetenschappelijke websites en toepassingen voor de Operationele Directie Natuurlijk Milieu (OD Natuur) ontwikkelen en onderhouden.

Het BMM maakt deel uit van de Operationele Directie Natuurlijk Milieu (OD Natuur). Dit is één van de 4 operationele directies van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN). Initieel was dit een instelling van de FOD Volksgezondheid.

Wettelijk basis en andere informatie

Twee wetten spelen een belangrijke rol voor de Noordzee:

• Wet 20 januari 1999 ter bescherming van het mariene milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België; opschrift gewijzigd bij wet van 20 juli 2012 tot wijziging van de wet van 20 januari 1999 ter bescherming van het marine milieu in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België, wat de organisatie van de mariene ruimtelijke planning betreft;
• Wet van 22 april 1999 betreffende de exclusieve economische zone van België in de Noordzee

Verschillende federale overheden en diensten van het Vlaams gewest en de provincie West-Vlaanderen hebben taken rond de Noordzee. Enkele voorbeelden:

• Dienst marien milieu van de FOD Volksgezondheid
• Zand- en grindwinning op de Noordzee van de FOD Economie
• Navigatie Belgische Noordzee van de FOD Mobiliteit
• Het nationaal crisiscentrum van de FOD Binnenlandse Zaken
• De gouverneur als algemene coördinator voor incidenten op de Noordzee

De diverse samenwerkende partijen worden geregeld via het samenwerkingsakkoord van 8 juli 2005 tussen de Federale Staat en het Vlaamse Gewest betreffende de oprichting van en de samenwerking in een structuur kustwacht.

De diverse partijen worden mooi opgesomd op de website van de Kustwacht: Kustwachtpartners.

Met het ministerieel besluit van 20 juli 2016 (PDF, 20,1 Mo) werd het voormalige “Rampenplan Noordzee” opgeheven. Dat plan is overbodig geworden sinds een “Algemeen Nood- en Interventie Plan Noordzee” (ANIP) werd afgekondigd. Op de website van het Nationaal Crisiscentrum is volgend document beschikbaar: Noodplaneditor: opstellen van een Algemeen Nood- en Interventieplan.

In dit kader is het nuttig te verwijzen naar het Cahiers Vast Comité P, die beschikbaar is op de website van het Comité P: Politionele rechtshandhaving op de Noordzee vanuit Belgisch perspectief: enkele juridische kwesties verduidelijkt (PDF, 1,41 MB).

Ook volgende actuele berichten zijn het vermelden waard:

• Op 24 april 2023 vond in Oostende de tweede Noordzeetop plaats. Meer informatie op de website van northseasummit23.be.
• Op 22 tot 24 mei 2023 kwam de werkgroep cybersecurity, die bestaat uit 32 experts uit de verschillende lidstaten, in de maritieme sector bijeen. Meer informatie in dit bericht op de website van:
  • het nationaal crisiscentrum: Cyberdreigingen in de maritieme sector: werkgroep cybersecurity;
  • De kustwacht: Cyberdreigingen in de maritieme sector.

• Op 22 december 2022 verscheen het koninklijk besluit van 15 december 2022 betreffende het gebruik van camera's in de Belgische maritieme zones in het Belgisch Staatsblad. Meer informatie over maritieme beveiliging kan tevens gevonden worden op de website van de FOD Mobiliteit: maritieme beveiliging.

Meer informatie over de wetgeving en andere documenten rond het mariene milieu en de Noordzee kan ook gevonden worden op de website van het Compendium voor Kust en Zee, een initiatief van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ).

Tenslotte nog volgend weetje: de "Paardenmarkt", een ondiepe zandplaat voor de kust van Knokke-Heist, waar na Wereldoorlog I een grote hoeveelheid oorlogsmateriaal werd gestort, en de studiedag en themanummer van De Grote Rede van het VLIZ uit 2013 hierover werden vermeld in volgend BeSWIC-bericht: Oorlogsmunitie op bouwplaatsen: geen verwaarloosbaar risico.

(Bronnen – Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen: 30 jaar Belgisch luchttoezicht boven de Noordzee en Operationele Directie Natuurlijk Milieu)