Op het werk kunnen bepaalde werkzaamheden of taken aan de basis liggen van klachten ter hoogte van de musculoskeletale structuren. Deze problemen (lumbalgie, tendinitis...) worden aangeduid met de term musculoskeletale aandoeningen (MSA) en ze kunnen het hele lichaam treffen: de rug, de nek de bovenste en de onderste ledematen.
MSA vormen gezondheidsproblemen die in hoge mate verband houden met de arbeidsomstandigheden en die veel verschillende oorzaken kunnen hebben. Als er niets wordt gedaan om de risicofactoren af te bouwen en de arbeidsomstandigheden te verbeteren, evolueren ze van een ongemakkelijk gevoel of hinder tot chronische pijn en lichamelijke invaliditeit. Iedereen en elke bedrijfssector kan getroffen worden door MSA. Niemand blijft gespaard. De aandoeningen hebben een grote rechtstreekse, maar ook onrechtstreekse impact op de gezondheid (pijn, ziektes…) van de werknemers, op het economisch welzijn (absenteïsme, productieverlies, verlies van knowhow, opleiding van vervangers…) van de ondernemingen, en op de maatschappij (kosten op gebied van gezondheidszorg, kosten i.v.m. banenverlies…).
Volgens een Belgische nationale enquête over arbeidsomstandigheden in 2021 bij 4.198 Belgische werknemers, ondervond in de loop van de laatste 12 maanden:
- 52% van de werknemers rugpijn;
- 56% pijn aan de bovenste ledematen (nek, schouders of armen);
- 36% pijn aan de onderste ledematen (heupen, benen, knieën of voeten).
Die enquête werd georganiseerd met medewerking van de Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden van Dublin. Meer informatie over de analyse van de gegevens van de enquête vindt u op de website van de FOD Werkgelegenheid: 2023 - Analyse van de Belgische gegevens i.v.m. de arbeidsomstandigheden verzameld door EUROFOUND (EWC(t)S 2021) - Jobkwaliteit in België in 2021.
Omwille van hun multicausale en cumulatieve aard, vergt de preventie van MSA een totaalaanpak, die op proactieve wijze alle risicofactoren integreert om te anticiperen op problemen en die op participatieve wijze uitgaat van de knowhow van de werknemers i.v.m. hun professionele activiteiten. Te specifiek gerichte en geïsoleerde interventies hebben weinig effect. Men moet de arbeidsorganisatie herbekijken, alsook de inrichting van de werkposten, de arbeidsomstandigheden verbeteren,… Kortom: het invoeren van collectieve initiatieven is essentieel. Acties op het individuele niveau, zoals bv. een opleiding in tiltechnieken, zullen pas relevant en nuttig zijn wanneer men ze combineert met collectieve acties.
De wettelijke context is duidelijk: de preventie van MSA is geen geïsoleerd gebeuren dat losstaat van de preventie van andere beroepsrisico’s. De MSA komen immers voor met tal van andere risico’s (veiligheid, psychosociale risico’s, werkuitrusting, fysieke omgeving…). Wanneer men tracht om MSA te voorkomen zonder rekening te houden met deze andere elementen, riskeert men ofwel andere problemen voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers te vergroten, ofwel maatregelen te moeten treffen die onmogelijk uitvoerbaar zijn. Een totaalaanpak, gepland, multidisciplinair, participatief en geïntegreerd in het beleid van de onderneming is cruciaal voor het succes van duurzame preventie.
Een duurzame strategie voor de preventie van MSA moet verschillende stappen omvatten. Het is belangrijk om bij alle stappen alle actoren van de onderneming te betrekken, te beginnen met de hiërarchische lijn en de werknemers. Door hun knowhow over hun werk, zijn ze geschikt om tijdens alle 5 stappen de nodige initiatieven te nemen:
- Aftasten;
- Een risicoanalyse uitvoeren;
- Een actieplan opmaken;
- Dit plan uitwerken;
- Het actieplan evalueren.
Afhankelijk van de complexiteit van de moeilijkheden die zich voordoen, zijn externe deskundigen beschikbaar om ondersteuning te bieden. Het is belangrijk om de resultaten van alle stappen op de werkvloer bekend te maken.
MSA vormen een groot probleem. Ze zijn ook verbonden met andere belangrijke probleemvelden: de vergrijzing van de werknemers, de organisatie van preventie in alle ondernemingen (ook in de kleinste), arbeidsongevallen, psychosociale risico’s… De kennis is voorhanden en er bestaan tal van tools om de ondernemingen te helpen om de problematiek inzake MSA in kaart te brengen en een echte duurzame strategie ter voorkoming van de beroepsrisico’s te ontwikkelen.